I fəsil. İqtisadiyyat və cəmiyyətdə onun rolu. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu

I fəsil. İqtisadiyyat və cəmiyyətdə onun rolu. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu

1.1. İqtisadiyyat anlayışı, onun müxtəlif məna və səviyyələri

“İqtisadiyyat” – yunanca “oykos” (ev, təsərrü­fat), “nomos” (təlim-qanun) sözlərindən əmələ gəlmiş, hərfi mə­na­da ev təsərrüfatını idarə etmək deməkdir. “Oykonomiya” məf­­hu­mu ilə yanaşı bir neçə yüz il ərzində “politeya” məfhumu da işlədilmişd, bu isə mənası ictimai quruluş deməkdir. Geniş mənada bu sözlərdə təsərrüfat və iqtisadiyyatın ictimai quruluşu, ictimai təşkili və onu idarə edən qanunlar ifadə edilmişdir. Yəni iqti­sa­diyyat elə təşkil və idarə olunmalıdır ki, təsərrüfat gəlirli, cəmiyyət və dövlət isə varlı olsun. Bu məqsədə çatmaq üçün insanlar lap qədimlərdən iqtisadiyyat elminin əsasları və nəzəriyyə­sini yaratmışlar və beləcə elmlərin inkişafına nail olmuşlar.

“İqtisadiyyat” terminini ilk dəfə elmi ədəbiyata Aristotel gətirmişdir. Baxmayaraq ki, Ksenofont Ekonomika” əsərini daha əvvəl yazıb, “Politi­ka” əsərində Aristotel iqtisadiyyatın vəzifəsini və hansı sahələri əhatə etməsini aydın şərh etmişdir. Aristotel iqtisadiyyatı ev təsərrüfatını idarə etmək haqqında elm kimi səciyyələndirmişdir.

İqtisadiyyat bir-biri ilə bağlı olan üç sahəni əhatə edir:

Birincisi, cəmiyyətin həyatını zəruri maddi nemət və xidmət­lərlə təmin edən xalq təsərrüfatı sahələrinin məcmusu, insanların başlıca fəaliyyət sahəsini;

İkincisi, tarixən müəyyən istehsal üsuluna xas olan və təsər­rüfat fəaliyyəti prosesində insanlar arasında yaranan istehsal müna­si­bətlərinin məcmusu, cəmiyyətin iqtisadi bazisini;

Üçüncüsü, iqtisadiyyatın müxtəlif tərəflərini, iqtisadi münasi­bət­ləri müxtəlif sahələrdə və istiqamətlərdə öyrənən elmi sistem ini.

Bu sahələrin ayrı-ayrılıqda hər biri iqtisadiyyat kimi başa dü­şü­lür. Elmin xüsusi sahəsi olaraq isə iqtisadiyyat bir çox iqtisad elmlərini özün­də birləşdirir və cəmiyyətin iqtisadi həyatını nəzəri və praktiki cəhətdən hərtərəfli öyrənir.

İqtisadiyyat müxtəlif səviyyələrdə öyrənilir:

1.