O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

1-masala. Fermer bozorga 300 kg kartoshka, 200 kg sabzi olib kelib, kartoshkaning 1 kilogrammini 125 so‘mdan, sabzining 1 kilogrammini 80 so‘mdan sotdi. Kechqurun kun bo‘yi savdo qilib topgan pulni hisoblab ko‘rganda 48250 so‘m chiqdi. Agar fermer shu kuni 150 kg sabzi sotgan bo‘lsa, kun bo‘yi necha kilogramm kartoshka sotgan?
Yechilishi:

1. 
   savol. Fermer kun bo‘yi necha so‘mlik sabzi sotgan? 150 x 80 = 12000 (so‘mlik)
   
2. 
   savol. Fermer necha so‘mlik kartoshka sotgan? 48250 - 12000 = 36250
   

3- savol. Fermer kun bo‘yi necha kilogramm kartoshka sotgan? 36250 : 125 = 290 (kg) Javob: 290 kg.
2-masala. Abduqodir bilan onasi bozordan tuzlash uchun ikki xil bodring olishdi. Birinchi xil bodiringning har 3 kilogrammi uchun 400 so‘mdan, ikkinchi xil bodiringning har 2 kilogrammi uchun 245 so‘mdan pul to‘landi. Birinchi xil

bodiringdan 18 kg, ikkinchi xilidan 20 kg olingan bo‘lsa, jami xarid uchun qancha pul to‘langan?

Echilishi:

1. 
   savol. birinchi xil bodiring uchun jami necha so‘m to‘landi? 18 : 3 x 400 = 2400 (so‘m)
   
2. 
   savol. ikkinchi xil bodiring uchun jami necha so‘m to‘landi? 20 : 2 x 245 = 2450 (so‘m)
   
3. 
   savol. Hammasi bo‘lib xarid uchun necha so‘m to‘landi? 2400 + 2450 = 4850 (so‘m)
   

3. 
   masala. Parrandachilik fermasida 645 ta tovuq, 780 ta o‘rdak va 550 ta g‘oz boqilmoqda. Agar bir oyda har tovuqqa 9 kg, o‘rdakka 15 kg va har bir g‘ozga 13 kg ozuqa sarflansa, fermadagi hamma parrandalar uchun bir oyda qancha ozuqa g‘amlash kerak?
   

Yechilishi:

1. 
   645 x 9 = 5805 (kg) - bir oyda tovuqlarga beriladigan ozuqa
   
2. 
   780 x 15 = 11700 (kg) - bir oyda o‘rdaklarga beriladigan ozuqa
   
3. 
   550 x 13 = 7150 (kg) - bir oyda g‘ozlarga beriladigan ozuqa
   
4. 
   5805 + 11700 + 7150 = 24665 (kg) - fermadagi barcha parrandalar uchun beriladigan ozuqa. Javob: 24655 kilogramm.
   

3. 
   masala. Maktab kutubxonasidagi 64800 ta kitobni ta`mirlash kerak. Bu ishni 6-sinf o‘quvchilari 12 kunda, 5-sinf o‘quvchilari 15 kunda, 4-sinf o‘quvchilari esa 20 kunda bajara oladi. Uchala sinf o‘quvchilari birgalikda bu vazifani necha kunda bajara oladi.
   

Yechilishi.

1. 
   savol. 6-sinf o‘quvchilari 1 kunda nechta kitobni ta`mirlay oladi? 64800 : 12 = 5400 (ta kitob)
   
2. 
   savol. 5-sinf o‘quvchilari 1 kunda nechta kitobni ta`mirlay oladi? 64800 : 15 =4320 (ta kitob)
   
3. 
   savol. 4-sinf o‘quvchilari 1 kunda nechta kitobni ta`mirlay oladi? 64800 : 20 = 3240 (ta kitob)
   

4. 
   savol. Uchala sinf o‘quvchilari 1 kunda nechta kitobni ta`mirlaydilar? 5400 + 4320 + 3240 + = 12960 (ta kitob)
   

5 savol. Uchala sinf o‘quvchilari birgalikda bu vazifani necha kunda bajara oladi?
64800 : 12960 = 5 (kunda) Javob 5 kunda

5. 
   masala. 1) 1 gektar yerda 1 kg.dan paxta hosili chanoqlarda qolib ketsa, 1000000 ga yerdan qancha hosil yo‘qotamiz?
   

2. 
   1 gektar yerda 1 kg.dan g‘alla hosili qolib ketsa, 1000000 ga yerdan qancha g‘alla hosil yo‘qotamiz?
   
3. 
   1 ga yerda 100 kg kartoshka qolib ketsa, 100 ga yerdan qancha kartoshka yo‘qotamiz?
   

Yechilishi.

1. 
   1 x 100000 = 1000 (tonna) paxta chanoqlarda qoladi.
   
2. 
   1 x 100000 = 100 (tonna) bug‘doy yerda qolib ketadi.
   
3. 
   100 x 100 = 10000 = 10 (tonna) kartoshka hosilni yo‘qotamiz.
   

Bunday iqtisodiy masalalarni yechish orqali o‘quvchilarda iqtisodiy bilim tushunchalari shakllanadi. Ular hayotda, turmushda, amaliyotda uchraydigan iqtisodiy masalalarni mustaqil yechishni o‘rganadi asosiysi, ularda tejamkorlik xislatlari shakllanadi. Tabiatdagi noz-ne`matlardan oqilona foydalanish, isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslikka qat’iy rioya qiladigan shaxs bo‘lib yetishiga yordam beradi.