• Основные стратегические варианты

Narxlar “urushi” mexanizmi.
Differensiallanmagan oligopoliyada hamma 
tovarlar asosiy deb qabul qilinadi va xaridor tanlovi asosan narx va ko‘rsatiladigan 
xizmatlarga asoslanadi. Agar lider-firma tartib o‘rnatish kuchiga ega bo‘lmasa va 
bozorni qat’iy narx o‘rnatishga majbur qilsa, bunday shartlar narx bo‘yicha keskin 
raqobatga yo‘l ochib beradi. Agar narx bo‘yicha raqobat yuzaga kelsa, ayniqsa global 
talab kengaymaydigan bo‘lsa, hamma raqobatchilarning rentabelligi yomonlashadi. 
Narxlar urushi ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi: 

bitta firmani oldindan narxlarini pasaytirishi ko‘p sonli xaridorlarni jalb etadi 
va bozor ulushining qayta taqsimlanishiga olib keladi; 

shu firmaga tegishli bozor ulushi ortadi va uning ulushi pasayganligini 
raqobatchilar darhol his qiladilar va ular ham bunday qayta taqsimlashga qarshi 

---

111 
narxlarni pasaytiradilar; 

tovar bozorida global talab kengaymasligi sababli, narxlarning pasayishi 
bozor umumiy hajmining o‘sishiga olib kelmaydi. 
Oligopoliya bilan kengaymaydigan bozorda raqobat xulq-atvor muhim 
ahamiyatga ega. Raqobat xulq-atvor tushunchasi ostida firma qaror qabul qilish 
jarayonida o‘z raqobatchilariga nisbatan egallaydigan vaziyat tushuniladi. Ularni besh 
atvor bo‘yicha guruhlash mumkin: 
-
mustaqil atvor;
-
kooperativ atvor; 
-
moslashuvchanlik atvori;
-
ilgarilovchi atvor;
-
agressiv atvor. 
Kurashuvchi marketing.
Rivojlangan iqtisodiy davlatlarda oligopoliya ko‘p 
uchraydi va sanoatning ko‘pgina sohalarida firmalar to‘yingan bozorlarda bir-biriga 
qarshilik ko‘rsatadilar. Bunday vaziyatlarda muvaffaqiyatning muhim omili bo‘lib 
raqobatchilar faolligini bostirish hisoblanadi. “Kurashuvchi” marketing raqobat 
kuchlarining tahlilini tizimli tarzda o‘tkazishni va raqobatchilarga qarshilik ko‘rsatish 
strategiyasini ishlab chiqishni nazarda tutadi. 
Raqiblarga nisbatan munosabat har qanday strategiyaning markazini tashkil 
qiladi. Bunday pozitsiya batafsil tahlilga asoslangan bo‘lishi kerak.
Maykl Porter raqobatni tahlil qilish vazifalarini quyidagicha tavsiflaydi: 
«Raqiblarni tahlil qilishdan maqsad har bir raqobatchi olib borishi mumkin bo‘lgan 
strategiyadagi o‘zgarishlarning xarakterini va muvaffaqiyat qozonish ehtimolini 
bilishdan iboratdir...» 
Raqobatni kuzatib borish tizimi quyidagi to‘rt asosiy savolga javob topishga 
asoslanadi:

Raqobatchining asosiy maqsadlari nimadan iborat? 

Ushbu maqsadlarga erishish uchun ayni paytdagi joriy strategiya qanday? 

Raqiblar o‘z strategiyasini amalga oshirish uchun qanday vositalarga egalar? 

Ular kelgusida qanday strategiyalarni ilgari surishlari mumkin? 

---

112 
Dastlabki uch savolning javobi kelgusi strategiyalarni avvaldan bashoratlashga 
imkon beradi. To‘rtta savolning barchasi bo‘yicha to‘plangan ma’lumotlarni tahlil 
qilish natijasida raqiblarning faoliyati to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega bo‘lish 
mumkin. Ko‘plab yirik firma va kompaniyalar raqobatni kuzatishga katta e’tibor 
berib, kerakli ma’lumotlarni to‘plash uchun katta mablag‘larni sarflaydilar. Bunga bir 
necha misollar keltirishimiz mumkin: 
-IBM korporasiyasi tarkibida tijoriy tahlil bo‘linmasini tashkil etilgan bo‘lib, u 
raqobatga oid ma’lumotlarni to‘plash va taqdim etish bilan shug‘ullanadi; 
-
“Texas Instruments” raqobatchilar bilan hukumat o‘rtasida tuzilgan 
shartnomalarni muntazam ravishda o‘rganib borib, ularning texnologik ustunlik 
darajasini baholab boradi; 
-
“Citicorp” kompaniyasida esa «raqobatli razvedka bo‘yicha menejer» 
lavozimi kiritilgan; 
-
“McDonalds” o‘z restoran boshqaruvchilariga AQSHdagi eng kuchli 
raqobatchilar – “Burger King” va “Wendy” firmlarining reklama materiallari va 
takliflarini yuborib turadi.