37
3.
Foyda olish
Bozor
raqobati
sharoitida
aksiyadorlik
sarmoyasiga
qilingan
investitsiyalardan
kelgan foyda samarali xizmat
ko‗rsatish faoliyatning asosiy
mezoni hisoblanadi. Aksiyadan
kelgan
daromad,
aksiyaning
bozor
qiymati va dividendlar
aksiya egasini qondirish uchun
asos bo‗lib xizmat qiladi.
Ishtirokchilarga
xizmat
ko‗rsatish
faoliyat
samaradorligining asosiy mezoni
hisoblanadi.
Foyda
olish
ishtirokchilar
mablag‗lari
(jamg‗armalar va pay badallari)
bo‗yicha operatsion xarajatlarni
qoplash,
ssuda
zararlarini
qoplash
va
institutsional
sarmoyani oshirishga zaxiralar
barpo etish uchun etarli bo‗lgan
foydaning
real
me‘yorini
(inflyasiya stavkasidan yuqori)
tayinlash
bilan
cheklanadi.
Odatda, foydaning belgilangan
me‘yori olinishi bilanoq kreditlar
bo‗yicha
kredit
stavkalari
pasaytiriladi
va/yoki
jamg‗armalar
bo‗yicha
foiz
stavkalari
ishtirokchining
farovonligi uchun eng ko‗p foyda
olish uchun yo‗naltiriladi.
4.
Bozor qamrovi
sohasi
Bankning
asosiy maqsadi eng
ko‗p foyda olish hisoblanishi
sababli banklar, odatda, e‘tiborni
yirik, qiymat nuqtayi-nazaridan
yanada rentabelli operatsiyalarni
amalga oshira oladigan badavlat
mijozlarga
qaratadi.
Banklar
xarajatlari/daromadlari
tarkibi
ayrim mayda mijozlarga xizmat
ko‗rsatishni qiyinlashtiradi va
ko‗pincha yo‗qqa chiqaradi.
Kredit
uyushmalari
ishtirokchilari –
mijozlarining
katta
qismi
etarli
darajada
ta‘minlanmagan va shu sababli
banklar
taqdim
etadigan
moliyaviy
xizmatlardan
foydalana
olmaydigan
shaxslardir. Garchi ular bank
mijozlari
taalluqli
bo‗lgan
mijozlar
darajasiga
mansub
bo‗lishmasada, barqaror daromad
oladilar va shu sababli kreditga
qobiliyatlidirlar.
5.
Operatsiyalar
miqyosi
Banklar
amalga
oshiradigan
operatsiyalar
miqyosi
kredit
uyushmalariga qaraganda ancha
keng va ko‗proq turli geografik
bozorlarni
qoplaydi.
Ovoz
huquqi aksiyadorlik sarmoyasida
egalik qilish ulushiga bog‗liqligi
sababli banklar ko‗p darajada
badavlat mijozlarni jalb eta oladi.
Demokratik
qoidalarga
asoslangan
boshqarish
kredit
uyushmalarining ular faoliyatini
amalga oshiradigan jamoadan
tashqarida o‗sishini cheklaydi,
mablag‗larni jalb etish banklar
bilan
taqqoslaganda
ancha
sekinlashgan
–
odatda
ishtirokchilarning
institutsional
38
Bundan
tashqari,
sarmoya
xajmidan kelib chiqib ovoz
berish
huquqi
yanada
moslashuvchanroq
rahbarlik
qilishga imkon beradi.
sarmoyaning o‗sishiga ulushlari
bilan cheklangan. Biroq, banklar
bilan
taqqoslaganda,
kredit
uyushmalari
ular
xizmat
ko‗rsatadigan
jamoa
ichidagi
ancha mustahkam va barqaror
o‗zaro
munosabatlar
bilan
farqlanadi.
Kredit uyushmalarida boshqaruvning yuqori organi bo‗lib uning a‘zolarining
umumiy yig‗ilishi hisoblanadi. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig‗ilishi
bir yilda kamida bir marotaba, moliyaviy yil tugaganidan keyin olti oydan
kechiktirmay o‗tkazilishi kerak. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig‗ilishini
o‗tkazish haqida kamida o‗ttiz kun oldin xabar qilinadi. Kredit uyushmasining har
bir a‘zosi, ustav fondidagi pay badali miqdoridan qat‘i nazar, umumiy yig‗ilish
tomonidan qaror qabo‗l qilish paytida bir ovoz huquqiga egadir. Umumiy yig‗ilish
qarori umumiy yig‗ilishda hozir bo‗lgan kredit uyushmasi a‘zolarining ko‗pchilik
ovozi bilan qabo‗l qilinadi. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig‗ilishi:
- ustavga o‗zgartirish va qo‗shimchalar kiritadi, ustav fondini ko‗paytirish
yoki kamaytirishga doir o‗zgartishlar bundan mustasno;
- daromadning bir qismini kredit uyushmasining a‘zolariga to‗lash tartibini
tasdiqlaydi;
- kredit uyushmasi a‘zolari
orasidan kengash, kredit qo‗mitasi, taftish
komissiyasi a‘zolarini saylaydi, ularning vakolatlarini bekor qiladi;
- yillik moliyaviy hisobotni, kengash, ijroiya organi, kredit qo‗mitasi va
taftish komissiyasining hisobotlarini tasdiqlaydi;
- auditorlik tashkilotini va u bilan shartnoma tuzish shartlarini belgilaydi;
- kredit uyushmasini tugatish va qayta tashkil etish to‗g‗risida qaror qabo‗l
qiladi.
KU tashkiliy tuzilmasi :
1.
Ishtirokchilar Umumiy yig‗ilishi
2.
Kredit qo‗mitasi Kengash Taftish komissiyasi
3.
Ijrochi Organ
4.
Kredit uyushmasi xodimlari
KU oladigan foydaning bir necha manbalari mavjud:
- ishtirokchilarga kredit berish paytida olinadigan foizlar;
- KU amalga oshiradigan investisiyalar bo‗yisha foizlar;
- ba‘zi xizmatlarni taqdim etganlik ushun komission to‗lovlar.
Xavfsiz va moliyaviy barqaror institut bo‗lishi uchun omonat kredit
uyushmasi ishtirokchilarning jamg‗armalarini
himoya qilish maqsadida
operatsiyalarni amalga oshirayotganda har tomonni o‗ylab ish tutishi kerak. Butun
dunyoda faoliyat ko‗rsatayotgan kredit uyushmalarini takomillashtirish kredit
uyushmalari faoliyatining samaradorligini ta‘minlaydigan moliyaviy boshqaruv
hamda ishki nazorat tizimini barpo etish yo‗l i bilan amalga oshirilib, institutning
xavfsizligi va barqarorligiga qaratilgan va shunga asosiy e‘tiborni beradi.
39
Ustav fondiga pay badalini kiritgan istalgan yuridik yoki jismoniy shaxs
kredit uyushmasining ishtirokchisi bo‗la oladi. Unga kredit uyushmasi tomonidan
berilgan sertifikat shaxsning kredit uyushmasiga a‘zoligini tasdiqlaydigan hujjat
hisoblanadi.
Kredit uyushmasining a‘zosi:
- kredit uyushmasi taqdim etadigan xizmatlardan foydalanish;
- kredit uyushmasini boshqarishda ishtirok etish;
- belgilangan tartibda kredit uyushmasi daromadining bir qismini olish;
- ustavga muvofiq kredit uyushmasi faoliyati to‗g‗risida to‗liq va ishonchli
axborot olish;
- kredit uyushmasidan chiqish;
- kredit uyushmasi tugatilgan taqdirda mol-mulkning pay badaliga mutanosib
qismini olish huquqiga egadir.
Kredit uyushmasining a‘zolari qonun hujjatlari va ustavga muvofiq boshqa
huquqlarga ega bo‗la oladilar.
Kredit uyushmasi a‘zolari quyidagi majburiyatlarga ega:
- ustavga
rioya qilish;
- kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig‗ilishi, kredit uyushmasi
kengashi, kredit qo‗mitasi, taftish komissiyasining qarorlarini bajarish;
- olingan kreditlarni o‗z vaqtida va to‗liq qaytarish;
- kredit uyushmasining amaliy obro‗-nufuzi va kredit qobiliyatini oshirishga
ko‗mak berish.
Kredit uyushmasining a‘zolari qonun hujjatlari va ustavga muvofiq boshqa
majburiyatlarga ham ega bo‗lishlari mumkin.
Dostları ilə paylaş: