― pul va banklar

 
14-mavzu. Nobank moliya-kredit muassasalari 
 
Reja: 
14.1 Nobank moliya-kredit muassasalarining zarurligi. 
14.2. Kredit kooperativ va uyushmalari
14.3. Jamg‗arma tashkilotlari: boshqarish va strukturasi 
14.4 Mikrokredit tashkilotlari 
14.5 Lombard tashkilotlari
 

---

31 
14.1. Nobank kredit tashkilotlari va ularning zarurligi. 
 
obank kredit tashkilotlari deganda tor doirada ixtisoslashgan va 
alohida bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqi bo‗lgan kredit tashkiloti 
tushuniladi. 
Biroq, nobank kredit tashkilotlari har qanday bank operatsiyasini amalga 
oshira olmaydi. Masalan: ular tijorat banklari amalga oshiradigan quyidagi muhim 
operatsiyalarini amalga oshirish huquqiga ega emas: 
1.
Yuridik va jismoniy shaxslarga hisob raqam ochish va yuritish 
2.
Yuridik va jismoniy shaxslarning pul mablag‗larini depozit hisob 
raqamlariga jalb etish 
3.
Mazkur pul mablag‗larini o‗z nomiga joylashtirish 
Har qanday mamlakatning kredit tizimining asosiy bo‗g‗ini bo‗lib tijorat 
banklari hisoblanadi.Ammo tijorat banklari harqanday operatsiyani yuksak 
darajada bajara olmaydi. Shu sababli alohida bank operatsiyalarini bajarishga 
ixtisoslashgan kredit tashkilotlari paydo bo‗ldi . 
Nobank moliya tashkilotlari asosan quyidagilarga ko‗maklashadi: 
-
kam ta‘minlangan aholini tadbirkorlikka jalb etishga; 
-
kambag‗allikni qisqartirishga, insonlarni ijtimoy-iqtisodiy rivojlanishiga; 
-
ayollarni iqtisodiy jarayonlarga jalb etib, gender muaamosini echishga: 
-
yangi ish o‗rinlari yaratishga; 
-
moliya bozorida yangi segmentni yaratilishiga va h.k.
Nobank moliya tashkilotlari funksiyasini iqtisodiy va ijtimoiy funksiyalarga 
bo‗lish mumkin: 
Iqtisodiy funksiyasi - kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishiga, 
aholini ushbu jarayonga jalb qilinishiga, shuningdek, kichik biznesni 
yiriklashishiga va mulkdorlar qatlamini yaratilishi ko‗maklashishdir.
Yangi moliya tuzilmasi sifatida - moliya tizimini kengayishi va 
mustaxkamlashiga, jamg‗armalar va kreditlarni bozorini diversifikatsiyalashga 
ko‗maklashadi. Shuningdek, keyinchalik banklardan kredit olish uchun kredit 
tarixini yaratish vositasi ham hisoblanadi. 
Dunyo tajribasiga ko‗ra moliya tashkilotlari uchta guruhga bo‗linadi: 
-
rasmiy institutlar; 
-
yarim rasmiy institutlar; 
-
norasmiy institutlar. 
Rasmiy moliya institutlari mikromoliya xizmatlari ko‗rsatib, ularning 
faoliyati umumiy qonunchilik bilan birga banklarning regulyativ qoidalari bilan 
tartibga solinadi. Shuning uchun bunday moliya institutlari banklar singari nazorat 
kilinadi. 
Yarim rasmiy moliya institutlari umumiy qonunchilikka bo‗ysunadilar, lekin 
ularning faoliyati banklarning regulyativ qoidalari bilan tartibga solinmaydi. 
Norasmiy institutlarga esa umumiy tijorat hamda banklar qonunchiligi 
ko‗llanilmaydi. 
Xalqaro amaliyotda nobank kredit tashkilotlariga quyidaglar kiradi: 
1.
Kredit uyushmalari. Ular faqat o‗z-o‗zlariga depozit qabo‗l qiladi va o‗z-
o‗zlariga kredit beradi. 
N 

---

32 
2.
Mikrokredit tashkilotlari. Mikrokredit tashkilotlar aholining iqtisodiy-
ijtimoiy jihatdan aktiv ammo kam ta‘minlangan qatlamlariga kredit beradi. Ular 
depozit va omonatlar qabo‗l qilish huquqiga emas. 
3.
Lombardlar oltin va tilla taqinchoqlarni garovga olish yo‗li bilan kredit 
beradi. 
4.
Lizing kompaniyalari 
5.
Faktoring kompaniyalari. 
Lizing kompaniyalari bahosi yuqori va muddatli foydalaniladigan tovarlarni 
to‗la qiymatda sotib olib ularni lizingga beradi. 
a)
Moliyaviy lizing 
b)
Operativ lizing 
Faktoring kompaniyalari tovarlar bilan bog‗liq hujjatlarni sotib olish, ularni 
rasmiylashtirish va buxgalteriya hisobida yuritish bilan shug‗ullanadi.
Kliring muassasalari. Kliring palatalari banklar o‗rtasida to‗lov instrumentlari 
bo‗yicha o‗zaro hisob-kitoblarni amalga oshiradi. 

Kredit kooperativlari ma‘lum bir sohada faoliyat yuritayotgan subyektlarni 
kreditlash maqsadida tashkil etilgan. 

Pensiya fondi 

Inkassatsiya tashkilotlari. Bu tashkilotlar naqd pullardan va to‗lov 
hujjatlarini inkassatsiya qilish bilan shug‗ullanadi. Lekin O‗zbekistonda bunday 
tashkilotlar yo‗q. Respublikamizda naqd pullarni inkassatsiya ―Respublikamiz 
inkassatsiya birlashmalari‖ tomonidan amalga oshiradi. 

Sug‗urta kompaniyalari.
Nobank kredit tashkilotlari faoliyatidagi quyidagi xos xususiyatlariga ega: 
Nobank kredit tashkilotlari faqat alohida olingan bank operatsiyalarini amalga 
oshiradi. 
Nobank kredit tashkilotlari faoliyati tor doirada ixtisoslashgan bo‗ladi. Bu 
ularni raqobatbardoshligini ta‘minlash imkoniyatini beradi. Chunki nobank kredit 
tashkilotlari bitta sohada sifatli va arzon bitta mahsulot yarata oladi.