0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(pars infraclavicularis) qismlaiga bo'linadi. Yelka chigalining o'mrov osti qismi qo'ltiq osti arteriyasini uch tomondan o'rab turuvchi uchta dastaga bo'linadi. Arteriyaning medial tomonida medial dasta (faciculis medialus), lateral tomondan lateral dasta (faciculis lateralis), orqa tomonida orqa dasta (faciculis posterior) joylashadi. Yelka chigalidan uzun va qisqa shoxlar chiqadi. Qisqa shoxlar yelka chigalining o'mrov usti qismidan chiqib, ularga quyidagi nervlar kiradi. 1. Kurak orqasi nervi (n.
bo'yin nervining oldingi shoxidan boshlanib, orqa narvonsimon va kurakni ko'taruvchi mushakning o'rtasidan orqaga o'tib, kurakni ko'taruvchi va rombsimon mushaklami innervatsiya qiladi. 2. Ko'krakning uzun nervi (n. thoracicus longus) V va VI bo'yin nervlarining oldingi shoxidan boshlanadi. Pastga tomon yelka chigalining orqasidan yo'nalib, lateral ko'krak arteriyasi bilan oldingi tishsimon mushakni tashqi yuzasida yotadi va uni innervatsiya qiladi.
O'mrov osti nervi (n. subclavicus) V bo'yin nervining oldingi shoxidan boshlanib o'mrov osti arteriyasining oldidan o'z nomidagi mushakga boradi.
Kurak usti nervi (n. suprascapularis) V-VII bo'yin nervlarining oldingi shoxidan boshlanadi. Orqa tomonga yo'nalib, shu nomli arteriya bilan kurak o'ymasidan qirra usti chuqurchasiga, so'ngra akromionni aylanib o'tib, qirra osti chuqurchasiga o'tadi. Bu nerv kurak qirrasi ustidagi, kurak qirrasi ostidagi mushaklami va yelka bo'g'imi xaltasini innervatsiya qiladi. 5. Kurak osti nervi (n. subscapularis) V-VII bo'yin nervlarining oldingi shoxidan boshlanadi. Kurak osti mushagini oldidan yo'nalib, o'z nomidagi va katta yumaloq mushakni innervatsiya qiladi. 6. Ko'krakning orqa nervi
V-VII bo'yin nervlarining oldingi shoxidan boshlanadi. Kurakning tashqi chekkasi bo'ylab orqaning keng mushagiga boradi va uni innervatsiya qiladi. 7. Lateral va medial ko'krak nervlari
V bo'yin I ko'krak nervlarining oldingi shoxidan boshlanadi. Oldinga tomon yo'nalib, katta (medial) va kichik ko'krak (lateral) mushaklarini innervatsiya qiladi.
Yelka chigalining o'mrov osti qismidan quyidagi shoxlar chiqadi: 8. Qo'ltiq osti nervi (n.axfflaris) yelka chigalining orqa dastasidan (Cv- Суп,) boshlanadi. Nerv kurak osti mushagini oldingi yuzasi bo'ylab pastga va tashqariga yo'naladi. Keyin orqaga burilib, yelka suyagini orqadan aylanib o'tadigan arteriya bilan birga to'rt tomonli teshikdan o'tadi. Yelka suyagi xirurgik bo'ynini orqasidan aylanib o'tib, deltasimon mushak ostida yotadi. Bu nervning harakatlantiruvchi shoxlari
deltasimon, kichik yumaloq mushaklami, sezuvchi shoxlari yelka bo'g'imi xaltasini innervatsiya qiladi. Uning oxirgi shoxi n. cutaneus brachii lateralis superior yelkaning lateral sohasi terisini innervatsiya qiladi. Yelka chigalining uzun shoxlari uning o'mrov osti qismidagi lateral, medial va orqa dastalardan chiqadi. Lateral dastadan mushak-teri nervi va oraliq nervning lateral ildizi, medial dastadan tirsak nervi, oraliq nervning medial ildizi, yelkaning medial teri nervi va bilakning medial teri nervi, orqa dastadan qo'ltiq osti va bilak nervlari chiqadi. 1. Mushak-teri nervi
lateral va past tomonga yo'nalib, tumshuqsimon-yelka mushagini teshib o'tadi va yelka mushagi bilan yelkaning ikki boshli mushagi o'rtasida yotadi. Yelkada yelkaning ikki boshli, tumshuqsimon o'simta-yelka, yelka mushaklarini, hamda tirsak bo'g'imi xaltasini innervatsiya qiladi. Yelkaning pastki qismida fastsiyani teshib o'tib, bilakning oldingi yuzasiga tushadi va bilakning lateral teri nervi
nomi bilan bilakning lateral yuzasi terisini bosh barmoq asosidagi tepalik sohasigacha innervatsiya qiladi. 2. Oraliq nerv (n. medianus) lateral va medial dastalardan chiquvchi ikki ildizning qo'shilishidan hosil bo'ladi. Yelkada oraliq nerv shox bermay, yelka arteriyasi bilan birgalikda tirsak chuqurchasiga tushadi Tirsak chuqurchasida nerv yelka ikki boshli mushagi aponevrozi ostidan o'tib tirsak bo'g'imiga shox beradi. Bilakda nerv yuza va chuqur barmoqlami bukuvchi mushak o'rtasidan bilak-kaft oldi bo'g'imi sohasiga keladi. Bilakda oraliq nervning yiruk shoxi bo'lgan oldingi suyaklararo nerv (n. interosseus anterior) va mushak shoxlari (rr.muscularis) bilakning oldingi guruh mushaklaridan m.pronator teres, ш. flexor digitorum superficialis, m. flexor pollicis longus, m. flexor digitorum profundus (lateral qismini), m. palmaris longus, m. flexor carpi radialis va m. pronator quadratus lami innervatsiya qiladi. Qo'l kaftiga oraliq nerv barmoqlami bukuvchi mushak paylari bilan birga o'tib, kaft aponevrozi ostida oxirgi shoxlaiga bo'linadi. Kaftda oraliq nerv (121-rasm) shoxlari bosh barmoq mushaklaridan
ning yuza boshchasini va 1-2 chuvalchangsimon mushaklami innervatsiya qiladi. Uning oxirgi shoxlari uchta kaft tomondagi umumiy barmoq n erv la ri
o'z navbatida, 7 ta xususiy kaft tomondagi barmoq nervlariga
bo'linadi. Bu nervlar I, II, III barmoqlar terisini va IV barmoqning lateral yuzasi terisini hamda II, III barmoqlaming distal falangasi orqa yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Bundan tashqari oraliq nerv tolalari bilak-kaft oldi, kaft suyaklari o'rtasidagi va I-IV barmoq bo'g'imlarini ham innervatsiya qiladi.
Yelka chigalining medial dastasidan tirsak nervi, yelkaning medial teri nervi va bilakning medial teri nervi boshlanadi: 1. Tirsak nervi
medial dastadan boshlanib, yelkada shox bermaydi. U dastlab oraliq nerv va yelka arteriyasi bilan biiga yotadi. Yelkaning o‘rta qismida medial tomonga yo'nalib, yelka suyagining ichki o'simtasiga yetib boradi va uning orqasidagi tirsak nervi egatida yotadi. Bilakda nerv o'z nomidagi arteriya bilan birga tirsak egatida yo'naladi. Uning pastki uchdan birida tirsak nervidan orqa shox
chiqqandan so'ng kaftga tomon yo'naladi. Nervning mushak shoxlari
bilakda
m. flexor digitorum profundus (medial qismini) va m. flexor carpi ulnaris ni innervatsiya qiladi. Nerv, shuningdek , tirsak bo'g'imiga shoxlar beradi. Tirsak nervining orqa shoxi kaftning orqa yuzasida dastlab 3 ta, keyin 5 ta barmoq orqa nervlariga (nn. digitales dorsales) bo'linadi. Bu nervlar V, IV va III barmoqlaming tirsak tomoni terisini orqa yuzasini innervatsiya qiladi. Qo'l panjasining kaft yuzasiga tirsak nervi (r. palmaris n. ulnaris) bo'lib
davom etadi. Bu shox bukuvchi pay tutqich ostidan o'tganidan keyin yuza (r.superficialis) va chuqur (r.profimdus) shoxlarga bo'linadi. Uning yuza shoxi kaftning kalta mushagini va V hamda IV barmoqning medial yuzasi terisini r. palmaris proprius bo'lib innervatsiya qiladi. Tirsak nervining chuqur shoxi (jimjiloqni bukuvchi kalta, jimjiloqni boshqa barmoqlarga qarama- qarshi qo'yuvchi va jimjiloqni uzoqlashtiruvchi) mushaklami, bosh barmoqni yaqinlashtiruvchi mushakni, bosh barmoqni bukuvchi kalta mushakni chuqur boshini, 3-4 chuvalchangsimon mushaklami hamda kaft bo'g'imlarini innervatsiya qiladi. 2. Yelkaning medial teri nervi (n. cutaneus brachii medialis) medial
dastadan boshlanib, yelka arteriyasi bilan birga yo'naladi. U 2-3 shox bo'lib, yelka fastsiyasini teshib o'tadi va yelkaning medial yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Qo'ltiq osti chuqurchasi asosida uning shoxlari II qovuig'alararo nervning teri shoxlari bilan qo'shilib, qovuig'aaro-yelka nervini (n. intercosto- brachialis) hosil qiladi. 3. Bilakning medial teri nervi
medial
dastadan boshlanib, yelka arteriyasini yonida yotadi. Yelkaning o'rta qismida fassiyani teshib teri ostiga chiqib, bilakka tushadi va bilakning oldingi medial yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Yelka chigalining orqa dastasini bevosita davomi bilak nervi (n. radialis) dir. Bu nerv yelkaning chuqur arteriyasi bilan yelka-mushak kanalida yelka suyagini aylanib o'tadi. Yelkaning lateral mushaklararo to'sig'ini teshib o'tganidan keyin nerv pastga tomon yo'nalib, yelka va yelka-bilak mushaklari o'rtasida yotadi. Tusak bo'g'imi sohasida u yuza va chuqur shoxlarga bo'linadi. Yelkada bilak nervi yelkaning orqa guruh mushaklarini (yelkaning uch boshli va tiisak mushagi) va yelka bo'g'imi xaltasini innervatsiya qiladi. Uni yelkaning orqa teri shoxi (n. cutaneus brachii posterior) yelkani orqa tashqi yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Bilak nervining yuza shoxi
bilakning oldingi yuzasiga chiqib, bilak egatida o'z nomidagi arteriyani tashqi tomonida yotadi. Bilakning pastki uchdan bir qismida nerv yelka- bilak mushagi va bilak suyagi o'rtasidan bilakning orqa yuzasiga o'tadi. Bilak fassiyasini teshib o'tgach, yuza shox 5 ta barmoqning orqa nervlariga
bo'linadi. Ular I, II va III barmoq bilak tomoni orqa yuzasi terisini proksimal falangalari sohasigacha innervatsiya qiladi. Bilak nervining chuqur shoxi (r. profundus) bilakning orqa yuzasiga o'tib, barcha orqa guruh mushaklami innervatsiya qiladi. Uning oxirgi shoxi bo'lgan orqa suyaklararo nerv (n.interosseus posterior) o'z nomidagi arteriya bilan yo'nalib, atrofida joylashgan mushaklami innervatsiya qiladi. Bilak nervidan yelka-mushak kanalida chiqqan bilakning orqa teri nervi (n. cutaneus antebrachii posterior) yelka fassiyasini teshib o'tib, yelkaning pastki qismi orqa yuzasi va bilakning orqa yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Qo'l terisini innervatsiya qilishda yelka chigalining qisqa va uzun shoxlari ishtirok etadi. Yelka sohasi terisini qo'ltiq osti, yelkaning medial teri nervi va bilak nervi shoxlari innervatsiya qiladi. Bilak sohasi terisini mushak-teri nervi, bilakning medial teri nervi va bilak nervining shoxlari innervatsiya qiladi. Qo'l panjasining kaft yuzasini bilak suyagi tomondan 3,5 barmoq terisini oraliq nerv, tirsak suyagi tomondan 1,5 barmoq terisini tirsak nervi shoxlari innervatsiya qiladi. Qo'l panjasining orqa yuzasini bilak suyagi tomondan 2,5 barmoq terisini bilak nervi, tirsak suyagi tomondan 2,5 barmoq terisini esa tirsak nervi innervatsiya qiladi. Ko'krak nervlarining oldingi shoxlari (qovurg'alararo nervlar) Ko'krak nervlarining oldingi shoxlari (qovurg'alararo nervlar) (122- rasm) 12 juft bo'lib, segmentar joylashgan. Ular qovurg'alar oralig'idan tashqariga va oldingi tomonga yo'naladi. Ustki 11 juft nervlar qovuig'alararo nervlar
deb ataladi, chunki ular qovurg'alar oralig'ida tashqi va ichki qovurg'alararo mushaklar o'rtasida joylashadi. O 'n ikkinchi nerv XII qovuig'a ostida joylashgani uchun qovuig'a osti nervi (n. subcostalis) deb ataladi. Bu nervlaming barchasi dastlab qovuig'a egatida shu nomli arteriya va vena bilan biiga joylashadi. Har bir qovuig'alararo nervdan mushaklarga boruvchi shoxlar hamda lateral va oldingi teri shoxlari chiqadi. Ulaming mushak shoxlari
ko'krakning autoxton mushaklarini (m.intercostales externi et intemi, m. transversus throracis, m. subcostalis) innervatsiya qiladi. Yuqoridagi 6 juft qovuig'alararo nervlaming oldingi teri shoxlari ( it . cutanei anteriores) to'sh suyagigacha yetib boradi. Pastki besh juft qovuig'alararo va qovuig'a osti nervlari qovuig'alar oralig'idan chiqqanidan keyin qorinning ichki qiyshiq va ko'ndalang mushaklari o'rtasidan yo'nalib, qorin to'g'ri mushagi qinini teshib o'tadi va qorinning oldingi devori terisini innervatsiya qiladi. Ulaming mushak shoxlari ko'krakning autoxton va qorin mushaklarini
innervatsiya qiladi. Qovurg'alararo nervlaming lateral teri shoxlari (r r.c u ta n e i laterales) o'z navbatida oldingi va orqa shoxlarga bo'linib, ko'krak qafasi va qorin devorini tashqi sohasi terisini innervatsiya qiladi. Ayollarda IV-VT qovurg'alararo nervlaming lateral shoxlari
va II-IV nervlaming oldingi shoxlari
sut bezlarini innervatsiya qilishda ham ishtirok etadi. Bel, du m g'aza va dum nervlarining oldingi shoxlari o'zaro birikib, bel va dumg'aza chigalini hosil qiladi.
Bel chigali (plexus lumbalis) yuqori uchta bel ( Ь,_ш), shuningdek qisman XII ko'krak (T h^) va IV bel (Ljy) orqa miya nervlarining oldingi shoxlaridan hosil bo'ladi. Bel chigali bel umurtqalarining ko'ndalang o'sim talarini old to m o nid a, belning kvadrat mushagining oldingi yuzasida, katta bel mushagining orqasida joylashadi U ning shoxlari katta bel mushagining chekkalaridan yoki uni teshib chiqib, qorin devoriga, oyoqqa va tashqi tanosil a’zolaiga yo'naladi. Bel chigalidan quyidagi shoxlar chiqadi: 1. Mushak shoxlari
ko'p sonli bo'lib, belning kvadrat mushagi, katta va kichik bel va belning ko'ndalang o'simtalararo mushaklami innervatsiya qiladi. 2. Yonbosh-qorin osti nervi
belning kvadrat mushagining oldingi yuzasidan chiqib, tashqi tomonga qovurg'a osti nerviga parallel yo'naladi. Qorinning ko'ndalang mushagini teshib o'tib, u bilan qorinning ichki qiyshiq mushagi o'rtasida qorin to'g'ri mushagiga yo'naladi. Bu nerv qorinning yon guruh va to'gri mushagini, shuningdek oldingi teri shoxi
qorinning oldingi devorini pastki qismi terisini innervatsiya qiladi. Uning lateral teri shoxi
dumbaning ustki lateral yuzasi va sonning lateral yuqori sohasi terisini innervatsiya qiladi.
3. Yonbosh-chov nervi (n. flkwnguinalis) yuqoridagi nervga parallel yo'naladi. Bu nerv qorinning ko'ndalang va ichki qiyshiq mushaklari o'rtasidan o'tib, qorinning yon guruh mushaklarini innervatsiya qiladi va chov kanaliga kiradi. Chov kanalining tashqi teshigidan chiqqach chov va qov sohasi, erlik olati ildizi, yorg'oq (ayollarda katta uyatli lablar) terisini innervatsiya qiladi. 4. Tanosil-son nervi (n. genito-femoralis) katta bel mushagini teshib o'tib, ikki: tanosil va son shoxlariga bo'linadi. Tanosil shoxi
chov kanaliga kirib erkaklarda moyakni ko'taruvchi mushakni, moyakning go'shtdor pardasini va terisini, hamda sonning medial yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Ayollarda bachadonning yumaloq boylamini, katta uyatli lablar terisini, shuningdek, son kanali tashqi teshigi sohasi terisini innervatsiya qiladi. Son shoxi (r. femoralis) tomirli Iakunadan o'tgach, son uchburchagi sohasi terisini innervatsiya qiladi. 5. Sonning lateral teri nervi (n. cutaneus femoris lateralis) katta bel mushagining lateral chekkasidan chiqib, yonbosh mushagining oldingi yuzasida pastga va tashqariga yo'naladi. Chov boylamining lateral qismi ostidan songa o'tadi va sonning lateral yuzasi terisini tizza bo'g'imigacha innervatsiya qiladi. 6. Yopqich nerv
katta bel mushagining medial chekkasidan pastga yo'nalib kichik chanoq bo'shlig'iga tushadi. O'z nomidagi arteriya va vena bilan biiga yopqich kanal orqali o'tib sonning yaqinlashtiiuvchi mushaklari o'rtasiga chiqadi. Yopqich nerv bu yerda ikki shoxga bo'linadi. Oldingi shox (r. anterior) taroqsimon, qisqa va uzun yaqinlashtiruvchi mushaklami va sonning medial yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Orqa shox
(r. posterior) qisqa yaqinlashtiruvchi mushakni orqasidan yo'nalib, tashqi yopqich, katta yaqinlashtiruvchi mushaklarini va chanoq-son bo'g'imi xaltasini innervatsiya qiladi. 7. Son nervi
bel chigalining eng katta shoxi. U katta bel va yonbosh mushaklarining o'rtasidagi egat bo'ylab yo'nalib, mushakli lakuna orqali son uchburchagiga chiqadi. Chov boylamidan biroz pastroqda son nervi quyidagi shoxlarga bo'linadi: a) mushak shoxlari
tikuvchilar, taroqsimon va sonning to'rt boshli mushaklarini innervatsiya qiladi; b) oldingi teri shoxlari
3-5 ta bo'lib, sonning oldingi medial yuzasi terisini innervatsiya qiladi; d) yashirin nerv
son arteriyasi bilan yaqinlashtiruvchi kanalga kirib, uning oldingi teshigi orqali chiqadi. So'ngra tikuvchilar mushagi payi ostidan o'tib, son suyagi ichki do'ngsimon o'simtasi orqasidan pastga yo'nalib sonning serbar fassiyasini teshib o'tadi. Tizza bo'g'imi sohasida tizza bo'g'imi ichki yuzasi, tizza qopqog'i, boldirning yuqori qismi oldingi yuzasi terisini innervatsiya qiluvchi tizza qopqog'i osti shoxini
beradi. Yashirin nerv boldirda katta yashirin venaning yonidan yo'nalib, boldirning oldingi medial yuzasi terisini innervatsiya qiluvchi shoxlami (rr. cutanei cruris medialis) beradi. Oyoq panjasida esa yashirin nerv uning medial chekkasi terisini to bosh barmoqqacha innervatsiya qiladi.
Dumg'aza chigali (plexus sacralis) Vbel (L J, yuqoridagi to'rtta dumg'aza ( S^Sp,), qisman IV bel (Lw) orqa miya nervlarining oldingi shoxlarming qo'shilishidan hosil bo'ladi. Dumg'aza chigali asosi dumg'aza suyagining chanoq teshiklariga, uchi esa katta o'tirg'ich teshigiga qaragan uchburchak shaklida bo'lib, chanoq fassiyasi bilan noksimon mushak o'rtasida yotadi. Dumg'aza chig'alining shoxlari uzun va qisqa guruhlarga bo'linadi. Dumg'aza chigalining qisqa shoxlariga mushaklarga boruvchi shoxlar, ustki va pastki dumba nervlari, shuningdek, uyatli nerv kiradi. 1. Mushaklarga boruvchi nervlar
noksimon mushak osti teshigi orqali chiqib shu nomdagi mushaklami innervatsiya qiladi. 2. Yuqorigi dumba nervi (n. gluteus superior) chanoq bo'shlig'idan noksimon mushak usti teshigidan shu nomdagi arteriya va vena bilan tashqariga chiqib, o'rta va kichik dumba mushaklari orasida yotadi. Bu nerv o'rta va kichik dumba hamda sonning keng fassiyasini taranglovchi mushaklami innervatsiya qiladi. 3. Pastki dumba nervi
chanoq bo'shlig'idan noksimon mushak osti teshigi orqali o'z nomidagi arteriya va vena, o'tirg'ich nervi, uyatli nerv va sonning orqa teri nervi bilan birga chiqadi. Nerv katta dumba mushagini va chanoq-son bo'g'imi xaltasini innervatsiya qiladi. 4. Uyatli nerv Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|