1 – mavzu: hfx fanining asosiy tushunchalari mohiyati

 
 
2. Favqulodda xavflar
Favqulodda holat (FH) – bu qisqa muddatda sodir bo`ladigan, insonlarga, tabiiy 
muhitga va moddiy boyliklarga katta darajadagi zarar etkazadigan voqealardir. Hayot faoliyat 
xavfsizligi nuqtai nazaridan favqulodda holatlarni keng ma`noda, ya`ni xavfning amalda sodir 
bo`lishi va insonlar sog’ligi hamda hayotiga tahdid solishi deb tushunish mumkin. 
FH larga katta avariyalar, katastrofalar va baxtsiz hodisalarni misol qilib keltirish mumkin.
Avariyaga
 
– texnik sistemada sodir bo`lib insonlar halok bo`lmagan, texnik vositalarni tiklash 
mumkin yoki iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo`lmagan voqealarni misol qilib keltirish 
mumkin. 
Katastrofalar
 – 
texnik sistemalarda sodir bo`lib, insonlarning halok bo`lishiga yoki izsiz 
yo`qolishiga sabab bo`ladigan hodisalardir. 
Baxtsiz hodisalar
– erdagi yuz beradigan FV lar bilan bog’liq bo`lib biosferani, texnosferalarni 
buzilishiga, insonlarni halok bo`lishi yoki sog’ligini yo`qolishiga sabab bo`ladigan holatlardir. 
Favqulodda faziyatlar
 
(FV)
– bu ob`ekt va hudud yoki akvatoriyalarni FH dan keyingi holati 
bo`lib, bunda odamlarni hayoti va sog’ligiga tahdid soluvchi, aholi va iqtisodga moddiy zarar 
etkazilgan, tabiiy muhit buzilgan holatdir. 
 
Ma`lumki, favqulodda holatlar o`ziga xos xususiyatlar va aniqlanishlarga ega bo`lib, bu 
ko`rsatkichlar asosida favqulodda holatlarni ta`riflash mumkin bo`ladi. YUqorida 
ta`kidlanganidek, insonning har qanday faoliyatida patentsial xavf mavjud bo`ladi. 
Patentsial xavf
- bu yashirin kuchdir. Bu kuch amalga oshishi uchun, qandaydir sharoit 
yuzaga kelishi lozim. Patentsial xavfni reallikka olib keluvchi sharoit, baxtsiz hodisalarning 
sabablari deb tushuniladi. Sabablar ma`lum yoki noma`lum ko`rinishda bo`lishi va ular har 
doim ham mavjud bo`lmasligi mumkin. SHaxsga tahdid soluvchi xavflar dunyosi juda keng va u 
tinimsiz o`sib boradi. Ishlab chiqarishda, shaharda, maishiy sharoitda insonga bir vaqtda bir 
necha noxush omillar ta`sir qiladi. Ma`lum vaqtda ta`sir etuvchi zararli xavflar majmui «inson-
atrof muhit» sistemasining joriy holatiga bog’liq bo`ladi. Barcha xavflar qator belgilari bo`yicha 
klassifikatsiyalanadi (10.1.-jadval).

---

325 
1-jadval