1 Aynur Qəzənfərqızı

Tarixi-iqtibas, yaxud hindoloji nəzəriyyə 
Tarixi nəzəriyyənin əsasını XIX əsrdə Silvestr Sesi ilə 
Teodor Benfey qoymuşdur (Sakaoğlu S., 2007:7). Bunlar 
Qrimm qardaşları kimi nağılların mənşəyini Hindistana 
bağlayırlar, ancaq buraya həm də onu əlavə edirlər ki, bu 
nağıllar siyasi, iqtisadi, hərbi əlaqələr vasitəsilə Avropaya 
gətirilə bilər. Bu nəzəriyyənin tərəfdarlarına görə, nağılların 
mənşəyi Vedalar deyil, Paçatantradır. T.Benfey nağılların 
mənşəyini yazılı mətnlərə bağlayır, müqayisəli araşdırmala-
rı iqtibas nəzəriyyəsi ilə əlaqədə izah edirdi. O, Şərq və 
Qərb nağıllarında süjetlər arasındakı bənzərliyi məhz mədə-
ni-iqtisadi əlaqələrdə axtarmağa çalışmış və bu əlaqələrin 
kökünün Makedonyalı İsgəndərin yürüşləri ilə başladığını, 
səlib yürüşləri ilə davam etdiyini göstərmişdir. T.Benfey də, 
S.Sesi də nağıl süjetlərinin və motivlərinin Şərqdə yaranıb 
dünyaya yayıldığını sübut etməyə çalışmışlar.
Süjetlərin Şərqdən Qərbə yayıldığını göstərmək üçün 
T.Benfey üç yol təklif etmişdir. Maraqlıdır ki, T.Benfeyin 
təklif etdiyi üç yol Azərbaycan və Türkiyə folklorşünaslı-
ğında çox fərqlənir. Həmin yollar aşağıdakı cədvəldə veri-
rik: 

---

28 
Azərbaycan 
folklorşünaslığında: 
Türkiyə
folklorşünaslığında: 
 
 
I yol 
Aralıq dənizi vasitəsilə 
İspaniyaya qədər uzanır və 
yəhudilərlə ərəblərin 
müştərək Mavritan 
mədəniyyətini formalaşdırır 
(Əfəndiyev P., 1992:174). 
Nağıllar X əsrdən öncə 
şifahi ənənə ilə Avropaya 
keçmişdir (Halk masal...., 
2013:10). 
 
 
II yol 
Hindistandan Sicilya 
adalarına, oradan da 
İtaliyaya və mərkəzi 
Avropaya qədər uzanır və 
Avropa mədəniyyətini 
şəkilləndirir (Əfəndiyev P., 
1992:175). 
X əsrdən öncə İslamın təsiri 
ilə Bizans, İtaliya və 
İspaniyadan keçərək 
Avropaya yayılmışdır (Halk 
masal..., 2013:10).