1 Aynur Qəzənfərqızı
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
41 Sehrli nağıllar Sehrli nağıllar qeyri-adi hadisələrlə, qəhrəmanlarla, möcüzəli əşyalarla zəngindir. Mürəkkəb quruluşa malik olan bu nağıllarda mifik təsəvvürlər özünəməxsus şəkildə əks olunmuşdur. Sehrli nağıllarda sehr kimi qəbul etdiyimiz detallar ilkin zamanlarda dini inancın təsirilə ortaya çıxsa da, bu təsəvvürlər inkişaf prosesində tədricən aradan çıxıb, ancaq nağıl estetik mənasını itirmədən bədii əsər kimi xal- qın yaddaşında bu gün də yaşayır. İngilis folklorşünaslığında sehrli nağıllara münasibət bir qədər fərqlidir. Nağıl, möcüzə, sehrli nağıl yaxud al- manca işləndiyi halda märchen kimi ifadələrlə adlandırılan bu mətnlər elflər, pərilər, divlər, yunikornlar və ifritələrin, sehrbazların iştirakı ilə xarakterikdir. “Fairy tale” termini ilk mərhələdə Avropa ənənələrindən qaynaqlanan hekayələr üçün işlədilsə də, son zamanlar uşaq ədəbiyyatı üçün işlədi- lir. Dar mənada, termin həm də xoşbəxt sonluğu təsvir et- mək üçün də işlədilir: “fairy tale ending” (a happy ending) ya- xud “fairy tale romance” (Əgər nağılın sonu xoşbəxt son- luqla deyil, faciə ilə bitərsə, bu anti-fairy tale adlanır.). Bu- nun qarşılığında, “fairy tale” yaxud “fairy story” terminləri həmçinin far-fetched story yaxud tall tale kimi mənaları da ehtiva edə bilər; yəni xüsusilə heç cür həqiqətə uyğun ol- mayan, doğru ola bilməyəcək hekayələr üçün də bu termin işlədilir. “Fairy tales” şifahi və yazlı ədəbiyyatda özünü göstərə bilir; bu ifadəni ilk dəfə 17-ci əsrdə Madam Dulunoy (Ma- 42 dame d'Aulnoy) işlətmişdir. Bugünki nağılların əksəriyyəti dünyanın bir çox mədəniyyətlərində əsrlər boyu dəyişiklik- lərlə ortaya çıxan hekayələrdən inkişaf etmişdir. Nağılın ta- rixi haqda bilgi vermək çətindir. Amma buna baxmayaraq, Durham və Lizbon universiteti mütəxəssisləri nağılların 6 min il əvvələ aid ola bilmə ehtimalını irəli sürürlər (http: Fairy tale). Folklorçular sehrli nağılları müxtəlif cür təsnif etmişlər. Bu təsnifatlar arasında ən diqqətəlayiq olanları Aarne- Tompsona və Proppa məxsusdur. Bəzi folklorçular almanca “märchen” yaxud “wonder tale” kimi terminləri bu janra aid etmişlər. “Bu tərz nağıllar motivlərin vəya hissələrin birbirini izləyən uzunluğundadır. Hadisələr müəyyən bir lokallıq yaxud əcaib varlıqların mövcud olduğu, həqiqətə uymayan bir dünyada inkişaf edir. Burada dünya sonsuzdur, qəhrəmanları krallara qalib gəlir və şahzadələr ilə evlənirlər” (Stit T., 1946:342). Nağılların simvol və motivləri sadə və arxetipaldır: prinsesalar və qaz-qızlar; ən kiçik oğlan və qüdrətli şahza- dələr; divlər, nəhənglər, əjdahalar; pis övladlar və saxta qəhrəmanlar; pərilər və digər sehrli köməkçilər, danışan at- lar və ya tülkü, və ya quşlar; şüşə dağlar; qadağalar və qa- dağaların pozulması. Termin ilk dəfə Madam Dulunoy Kontenin (Madame D'Aulnoy's Conte) 1697-ci ildə istifadə etdiyi kolleksiyası- nın tərcümələrində özünü tapmışdır. Alimlərin qənaətincə, ortaq ifadə kimi fairy tales canavar haqqında mətnləri və digər folklor mətnlərini birləşdirir, burada pərilərin yaxud mifoloji varlıqların (məs:, Elflər, qoblinlər (goblin orta əsr |