1. Hakimiyyətin cəmiyyətdə rolu və mahiyyəti. Dövlətin anlayışı

KitabYurdu.az 
152
 

əlaqədar, işçi əmək funksiyasını yerinə yetirə bilmədikdə; 
ç) işçinin azadlıqdan məhrum edilməyə, azadlıqdan məhrum etmədən islah 
işlərinə (islah işlərinin iş yerində çəkilməsi istisna edilməsi), müəyyən vəzifətutma 
və  ya  müəyyən  fəaliyyətlə  məşğul  olma  hüququndan  məhrumetməyə  və  yaxud 
vəzifədən çıxartma cəzasına məhkum edildiyi barədə məhkəmənin hökmü qanuni 
qüvvəyə mindikdə; 
d)  məhkəmənin  qanuni  qüvvəyə  minmiş  qərarı  ilə  işçinin  fəaliyyət 
qabiliyyətsizliyi təsdiq edildikdə; 
e) işçi vəfat etdikdə. 
Əgər  işçi  ilə  bağlanmış  əmək  müqaviləsində  onun  ləğv  edilməsinin 
sənədləşdirilməsi barədə Əmək Məcəlləsindən fərqli olan başqa qaydalar nəzərdə 
tutulmayıbsa,  onda  istər  işçi,  istərsə  işəgötürən  tərəfindən  və  istərsə  də  tərəflərin 
iradəsindən asılı olmayan hallarda əmək müqaviləsinin ləğv edilməsi işəgötürənin 
əsaslandırılmış əmri ilə rəsmiləşdirilir. Əmək müqaviləsinə xitam verilməsi barədə 
işəgötürənin əmri (sərəncamı, qərarı) onun tərəfindən imzalanmalı və müəssisənin 
möhürü  ilə  təsdiqlənməlidir.  Bu  əmrin  surəti,  işçinin  əmək  kitabçası  və 
işəgötürənin  son  haqq  -  hesabı  (istifadə  edilməmiş  əmək  məzuniyyətinə  görə  pul 
əvəzi,  işçiyə  ödənilməli  əmək  haqqı  və  digər  ödəmələr)  ilə  birlikdə  sonuncu  iş 
günü işçiyə verilməlidir. 
6. İş vaxtının və istirahət vaxtının
 
anlayışı və növləri.
 
İş vaxtı - müddəti qanunla nəzərdə tutulmuş həftəlik və gündəlik iş saatları 
ərzində  işçilərin  əmək  funksiyasını  yerinə  yetirməsi  üçün  müəyyən  edilmiş 
zamandır. 
Qanunvericilik iş vaxtının 3 növünü müəyyən edir. 
Birinci  növə  müəssisədə,  idarədə,  təşkilatda  həftəlik  40  saatlıq  iş  vaxtını 
nəzərdə  tutan  normal  iş  vaxtı,  ikinci  növə  qısaldılmış  iş  vaxtı,  üçüncü  növə 
natamam  iş  vaxtı  aid  edilir.  AR  ƏM-nin  90-cı  maddəsinə  müvafiq  olaraq, 
altıgünlük  iş  həftəsində  həftəlik  norma  40  saat  olduqda  gündəlik  iş  vaxtının 
müddəti 7 saatdan, həftəlik norma 36 saat olduqda gündəlik iş vaxtının müddəti 6 
saatdan və həftəlik norma 24 saat olduqda gündəlik iş vaxtının müddəti 4 saatdan 
çox ola bilməz. 
Bir qayda olaraq iki istirahət günü olan beşgünlük iş həftəsi müəyyən edilir. 
Altıgünlük  iş  həftəsi  istehsalın,  işin,  xidmətin  və  əmək  şəraitinin  xarakterindən 
asılı  olaraq  işəgötürən  və  ya  müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanı  (AR  Nazirlər 
Kabineti) tərəfindən müəyyən edilə bilər. 
Qısaldılmış  iş  vaxtı  -  işçilərin  ayrı-ayrı  kateqoriyalarına  onların  yaşı, 
səhhəti,  əmək  şəraiti,  əmək  funksiyasının  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla  əmək 
müqaviləsinin şərtləri ilə müəyyən edilə bilər. 
Qısaldılmış  iş  vaxtının  müddəti  həftə  ərzində  16  yaşadək  işçilər  üçün  24 
saatdan,  16  yaşdan  18  yaşadək  işçilər  və  1-ci,  2-ci  qrup  əlil  olan  işçilər  üçün, 
həmçinin,  hamilə  və  yaşyarımadək  uşağı  olan  qadınlar  üçün  36  saatdan  artıq  ola 
bilməz. 
Əmək  şəraiti  fiziki,  kimyəvi,  bioloji  və  habelə  insanın  sağlamlığı  üçün 
zərərli  olan  digər  ağır  istehsalat  amilləri  mövcud  olduqda,  bu  vəzifədə  çalışan 
KitabYurdu.az 
153
 

işçilərə 36 saatdan çox olmayan qısaldılmış iş vaxtı müəyyən edilir. 
Xüsusi  xarakterli  işlərdə  çalışan  işçilərə  də  (həkimlərə,  müəllimlərə, 
elektrotexniki  qurğularda,  cihazlarda  işləyənlərə  və  s.)  həftə  ərzində  36  saatdan 
çox olmayan iş vaxtı şamil edilir. 
Natamam  iş  vaxtı  -  əmək  müqaviləsi  bağlanarkən,  habelə  əmək 
münasibətləri  prosesində  işçi  ilə  işəgötürən  arasında  qarşılıqlı  razılıq  əsasında 
müəyyən edilə bilər. 
İşçinin  səhhəti  və  fizioloji  vəziyyəti  (hamiləlik,  əlillik)  habelə  xroniki 
xəstəliyi olan uşağının və digər ailə üzvünün səhhəti müvafiq tibbi rəyə görə əmək 
funksiyasının  natamam  iş  vaxtında  yerinə  yetirilməsini  tələb  edərsə,  habelə  14 
yaşına  çatmamış,  yaxud  16  yaşınadək  əlil  uşağı  olan  qadınlara  ərizələrilə 
işəgötürən, natamam iş vaxtı müəyyən etməlidir. 
Əmək  funksiyasını  natamam  iş  vaxtında  yerinə  yetirən  işçilərin 
qanunvericiliklə  və  ya  əmək  müqaviləsi  ilə  müəyyən  edilmiş  əmək  hüquqlarının 
hər hansı şəkildə məhdudlaşdırılması yolverilməzdir. 
İş  vaxtından  artıq  iş  -  işəgötürənin  əmri  və  işçinin  razılığı  ilə  əmək 
funksiyasının  müəyyən  olunmuş  iş  günü  vaxtından  artıq  müddət  ərzində  yerinə 
yetirilməsi sayılır. 
Bir qayda olaraq, iş vaxtından artıq iş yolverilməzdir. 
Təbii fəlakətin, istehsalat qəzasının və digər fövqəladə hadisələrin qarşısının 
alınması,  onların  nəticələrinin  aradan  qaldırılması  məqsədilə  qanunvericiliyin 
tələblərinə  əməl  olunmaqla  işçinin  iş  vaxtından  artıq  işlərə  cəlb  edilməsinə  yol 
verilir. 
Əmək şəraiti ağır və zərərli olan sahələrdə bütün iş günü (növbəsi) ərzində 
iş vaxtından artıq işlərin müddəti 2 saatdan çox ola bilməz. 
Hər bir işçi dalbadal gələn 2 iş günü ərzində 4 saatdan, əmək şəraiti ağır və 
zərərli  olan  iş  yerlərində  isə  2  saatdan  çox  iş  vaxtından  artıq  işlərə  cəlb  edilə 
bilməz. 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  37-ci  maddəsinə  əsasən  hər  bir 
vətəndaş istirahət hüququna malikdir. 
İstirahət  vaxtı  dedikdə,  təqvim  vaxtının  o  hissəsi  başa  düşülür  ki,  həmin 
müddət  ərzində  işçi  əmək  qanunvericiliyinə  uyğun  olaraq  əmək  öhdəliklərinin 
yerinə  yetirilməsindən  azad  edilməlidir.  İşçi  həmin  vaxtı  özünün  şəxsi  fikri  ilə 
əmək qabiliyyətinin bərpa olunmasına və özünün maraqlarının təmin olunmasına 
sərf etməlidir. 
İstirahət vaxtı 4 növə bölünür. 
1.   İstirahət və nahar üçün fasilə. 
İş  günü  ərzində  işçilərə  2  saatdan  artıq  olmayan  istirahət  və  nahar  etmək 
üçün  fasilə  verilməlidir.  Fasilə,  adətən  işə  başlayandan  4  saat  sonra  verilir  və 
həmin  müddət  iş  vaxtına  daxil  edilmir.  Günlərarası  fasilə  iş  gününün  bitməsi  və 
növbəti iş gününün başlaması ilə müəyyən olunur. İşçinin bir iş günü ilə növbəti iş 
günü arasındakı gündəlik istirahət vaxtı azı 12 saat olmalıdır. 
2.  Bazar günləri.  
KitabYurdu.az 
154
 

Hər  bir  işçiyə  həftələrarası  fasiləsiz  istirahət  günlərindən  istifadə  etməyə 
şərait yaradılmalıdır. Həftələrarası istirahət günlərinin sayı beşgünlük iş həftəsində 
2  gün,  altıgünlük  iş  həftəsində  isə  bir  gün  olmalıdır.  Həftəlik  fasiləsiz  istirahət 
müddəti 42 saatdan az olmamalıdır. 
3.  Bayram günləri. 
Müəssisələrdə, idarələrdə, təşkilatlarda bu bayram günləri iş öhdəlikləri 
yerinə yetirilmir (Oktyabrın 18-də - Dövlət Müstəqilliyi günü, Noyabrın 12-də 
- Konstitusiya günü və Noyabrın 17-də - Milli Dirçəliş günləri istisna olmaqla, 
belə ki, həmin günlər bayram günləri olsa da istirahət günləri deyildir). 
Yanvarın 1 və 2 - də - Yeni il; 
Yanvarın 20-si - Ümumxalq hüzn günü; 
Martın 8-də - Qadınlar günü; 
Mayın 9-da - Faşizm üzərində qələbə günü; 
Mayın 28-də - Respublika günü; 
İyunun 15-də - Azərbaycan xalqının milli qurtuluş günü; 
İyunun 26-da - Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələr günü; 
Oktyabrın 18-də - Dövlət Müstəqilliyi günü; 
Noyabrın 12-də - Konstitusiya günü; 
Noyabrın 17-də - Milli Dirçəliş günü; 
Dekabrın 31-də - Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi günü; 
Novruz bayramı – 20-24 mart; 
Qurban bayramı - iki gün; 
Ramazan bayramı - iki gün bayram edilir. Bu günlərdə işçilərin işə cəlb 
olunmasına yalnız qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş müstəsna hallarda yol verilə 
bilər. 
Nəhayət,  istirahət  vaxtının  daha  bir  növü  məzuniyyətdir.  Bütün  işçilərə 
onların iş yeri və orta aylıq əmək haqları saxlanılmaqla illik məzuniyyətlər verilir. 
İşçilərin məzuniyyət hüququ aşağıdakı məzuniyyət növləri ilə təmin edilir: 
a) əsas və əlavə məzuniyyətlərdən ibarət olan əmək məzuniyyəti; 
b) uşağına qulluq etmək üçün qadınların sosial məzuniyyəti; 
c) təhsilini  davam  etdirmək  və  elmi  yaradıcılıqla  məşğul  olmaq  üçün 
verilən təhsil və yaradıcılıq məzuniyyəti; 
ç) ödənişsiz məzuniyyət. 
Əmək məzuniyyəti - işçinin normal istirahəti, əmək qabiliyyətinin bərpası, 
sağlamlığının  mühafizəsi  üçün  işdən  ayrılmaqla  öz  mülahizəsi  ilə  istifadə  etdiyi, 
müddəti ƏM-də nəzərdə tutulandan az olmayan istirahət vaxtıdır. 
İşçilərə  ödənişli  əsas  məzuniyyət  21  təqvim  günündən  az  olmayaraq 
verilməlidir. 
Kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  istehsalında  çalışan  işçilərə,  dövlət 
qulluqçularına,  tədris  müəssisəsində  pedaqoji  iş  aparmayan  rəhbər  işçilərə,  tədris 
müəssisələrinin 
metodistlərinə, 
emalatxana 
rəhbərlərinə, 
laborantlara, 
kitabxanaçılara,  dayələrə,  bədii  rəhbərlərə,  elmi  dərəcəsi  olmayan  elmi  işçilərə, 
KitabYurdu.az 
155
 

həkimlərə, orta tibb işçilərinə, əczaçılara ödənişli əsas məzuniyyət 30 təqdim günü 
müddətində verilməlidir. 
Pedaqoji  və  elmi  fəaliyyətlə  məşğul  olan  işçilərin  əmək  məzuniyyətlərinin 
müddəti 56 təqvim günü müddətində verilir. 
Qanunvericilikdə  digər  sahə  işçilərinin  məzuniyyət  müddətləri  sadalanıb. 
İşçilərin  AR  ƏM-si  ilə  müəyyən  edilmiş  məzuniyyət  hüququ  və  ondan  istifadə 
qaydaları məhdudlaşdırıla bilməz. 
7. Əmək intizamı və maddi məsuliyyət. 
Əmək  intizamı  dedikdə,  əmək  münasibətləri  iştirakçılarının  müəyyən 
davranış  qaydalarının  məcmusu  başa  düşülür.  Əmək  intizamı  normal  səmərəli  iş 
üçün lazımı təşkilati və iqtisadi şərtlərin yaradılması ilə təmin edilir. 
İşçilər əmək funksiyasını yüksək peşəkarlıq səviyyəsində yerinə yetirməli və 
müəssisədaxili intizam qaydalarına əməl etməlidirlər. Azərbaycan Respublikasının 
Əmək  Məcəlləsinin  182-ci  maddəsinə  əsasən,  müəssisələrdə  əmək  müqavilələri, 
habelə  bağlanmış  kollektiv  müqavilələr  üzrə  tərəflərin  öhdəliklərinin  yerinə 
yetirilməsinə  nəzarətin  həyata  keçirilməsi,  əmək  qanunvericiliyinin  tələblərinin 
gözlənilməsi və əmək 
intizamının  təmin  olunması  məqsədilə  müəssisə  daxili  intizam  qaydaları  qəbul 
edilə bilər. 
Əmək intizamı sahəsində işəgötürənin də üzərinə konkret öhdəliklər düşür. 
İşəgötürən  işçilərin  əməyini  düzgün  təşkil  etməli,  əmək  istehsalının  artırılmasına 
şərait yaratmalı, əmək və istehsal intizamını təşkil etməli, əmək qanunvericiliyinə 
və  əmək  mühafizəsi  qaydalarına  riayət  etməli,  işçilərin  ehtiyaclarına  və 
müraciətlərinə  diqqətlə  yanaşmalı,  onların  nəinki  iş,  hətta  məişət  şəraitlərinin 
yaxşılaşdırılmasına  köməklik  göstərməlidirlər.  Əmək  funksiyasının  yüksək 
peşəkarlıq səviyyəsində yerinə yetirilməsində, müəssisədaxili intizam qaydalarına 
əməl edilməsində fərqlənmiş işçilər işəgötürən tərəfindən: 
-  pul və ya qiymətli əşyalar hədiyyə edilməklə; 
-  əlavə məzuniyyət verilməklə; 
-  əmək haqqına fərdi əlavə edilməklə; 
-  daha yüksək məbləğdə fərdi sığorta edilməklə; 
-  sanatoriya-kurort  müalicəsi,  turist  səfərləri  yollayışının  haqqı 
ödənilməklə; 
-  müəyyən edilmiş qaydada dövlət təltifinə təqdim olunmaq barədə vəsatət 
qaldırmaqla  və  digər  həvəsləndirmə  vasitələri  ilə  mükafatlandırıla 
bilərlər. 
Mükafatlandırılma  tədbirlərindən  fərqli  olaraq,  əmək  intizamının 
pozulmasına  görə  müəssisə,  idarə  və  təşkilatın  müdiriyyəti  aşağıdakı  tənbeh 
tədbirləri görə bilər: 
a) xəbərdarlıq; 
b) töhmət vermək; 
c) sonuncu xəbərdarlıq verilməklə şiddətli töhmət;  
ç) işdən çıxarma. 
KitabYurdu.az 
156
 

Xəbərdarlıq intizam tənbehi sayılmır. 
İntizam  tənbehi  yalnız  işçi  ilə  əmək  müqaviləsi  bağlamaq  səlahiyyətinə 
malik olan işəgötürən tərəfindən verilə bilər. 
İntizam tənbehi verilməmişdən  əvvəl işəgötürən, işçidən yazılı  izahat  tələb 
edir. 
Bir intizam xatasına görə yalnız bir intizam tənbehi verilir. İntizam tənbehi 
işçiyə, işdə olduğu iş günü ərzində verilə bilər. Məzuniyyətdə, ezamiyyətdə olan, 
əmək  qabiliyyətini  müvəqqəti  itirmiş  işçiyə  bu  müddət  ərzində  intizam  tənbehi 
verilə bilməz. 
İntizam tənbehi əməlin aşkarlandığı vaxtdan bir ay müddətində verilə bilər. 
İntizam tənbehi verilən gündən altı ay müddətində qüvvədə olur. Bu müddət 
ərzində işçi yeni bir xata törətməzsə, o, intizam tənbehi almamış hesab olunur. 
Əmək  münasibətləri  prosesində  əmək  müqaviləsi  üzrə  işəgötürən  və  işçi 
öhdəliklərini  yerinə  yetirərkən,  birinin  digərinə  vurduğu  ziyana  görə  qarşılıqlı 
maddi məsuliyyət daşıyırlar. 
Maddi məsuliyyət, işçinin üzərinə o halda qoyula bilər ki: 
a) ziyanın, həqiqətən, vurulduğu aşkar edildikdə; 
b) təqsirkarın əməli, yəni hərəkəti və ya hərəkətsizliyi qanuna zidd olduqda; 
c) təqsirkarın qanuna zidd əməli ilə bu əməlin nəticəsi arasında səbəbli əlaqə 
olduqda. 
Əmək  qanunvericiliyi  maddi  məsuliyyətin  əsas  2  növünü,  tam  və  qismən 
ödənilməsini nəzərdə tutur. 
Qismən  maddi  məsuliyyət  növündə  işçilər  ziyanı  əvvəlcədən  müəyyən 
olunmuş  hədlərdə  ödəyirlər.  Bir  qayda  olaraq,  belə  müəyyən  olunmuş  hədd  orta 
aylıq əmək haqqı qismində nəzərdə tutulur. 
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin 199-cu maddəsində işçinin 
tam maddi məsuliyyətinin 7 halı göstərilib. 
1.  Saxlanmaq  və  başqa  məqsədlər  üçün  işçiyə  verilmiş  əmlakın  və  digər 
sərvətlərin  salamatlığını  təmin  etməyə  görə  əmək  müqaviləsi 
bağlanarkən,  habelə  əmək  münasibətləri  prosesində  əmək  funksiyasının 
xarakteri  ilə  əlaqədar  olaraq  işçinin  öz  üzərinə  tam  maddi  məsuliyyət 
götürməsi haqqında işəgötürənlə yazılı müqavilə bağlandıqda; 
2.  İşçi  əmlakı  və  digər  sərvətləri  birdəfəlik  etibarnamə  və  ya  digər 
birdəfəlik  hüquqmüəyyənedici  sənədlər  əsasında  işəgötürənə,  yaxud 
onun nümayəndəsinə hesabat vermək şərtilə qəbul etdikdə. 
3.  İnzibati  hüquqpozmalar  haqqında,  yaxud  cinayət,  habelə  vergi 
qanunvericiliyi  ilə  cəza  verilməsi  nəzərdə  tutulmuş  hərəkət  və  ya 
hərəkətsizliyində ictimai təhlükəli əməllərin əlamətləri olduqda; 
4.  Əmlakını və ya digər maddi sərvətləri qəsdən korladıqda, məhv etdikdə; 
5.  Alkoqol, toksik (zəhərli) və ya narkotik maddələrdən sərxoş vəziyyətdə 
ziyan vurduqda; 
6.  İşəgötürənin kommersiya sirrini yaydıqda; 
7.  İşəgötürənin  şəxsiyyətini  ləkələyən,  şərəf  və  ləyaqətini  alçaldan,  böhtan 
və  təhqirlərlə  onun  sahibkarlıq  fəaliyyətinə  ciddi  xələl  gətirən  mənəvi 
ziyan vurduqda. 
KitabYurdu.az 
157
 

İşəgötürənə  vurduğu  ziyanın  məbləği  işçinin  orta  əmək  haqqından  çox 
deyildirsə, onun tutulması işəgötürənin əmri ilə həyata keçirilir. 
Əgər işçi ziyanı tam maddi məsuliyyət daşıdığı hallarda vurmuşdursa, onun 
məbləği isə işçinin orta aylıq əmək haqqından çoxdursa və işçi onu könüllü olaraq 
ödəməkdən  imtina  edirsə,  onda  işəgötürənin  müraciəti  əsasında  həmin  ziyan 
məhkəmə qaydasında ödənilə bilər. 
Bu  halda  məhkəmə  təqsirlilik  dərəcəsini,  konkret  şəraiti,  işçinin  maddi 
vəziyyətini  və  iş  üzrə  əhəmiyyət  kəsb  edən  digər  halları  nəzərə  alaraq,  müəyyən 
olunmuş  ziyanın  məbləğini  azalda  və  ya  ziyanın  məbləğinin  azaldılması  barədə 
tərəflərin barışıq sazişini təsdiq edə bilər. 
Konkret  məqsədlə  cinayətkarcasına  vurulmuş  ziyanın  ödənilməsinin  təmin 
olunması müvafiq prosessual tədbirlərlə həyata keçirilir. 
Qanunvericilik  işəgötürənin  işçiyə  vurduğu  ziyana  görə  də  maddi 
məsuliyyətini müəyyən etmişdir. 
 
8. Əməyin mühafizəsi. 
Əməyin  mühafizəsi  işçinin  həyatının  və  sağlamlığının  müəssisənin  istehsal 
fəaliyyətinin  nəticələrindən  üstün  tutulması,  onların  iqtisadi  və  sosial,  texniki-
təşkilati,  sanitar-gigiyenik,  müalicə-profilaktik  və  digər  tədbirləri  özündə  əks 
etdirən sistemidir. 
Bütün  müəssisələrdə  sağlamlığın  mühafizəsi  və  əmək  şəraitinin 
təhlükəsizliyinin  təmin  olunması  müdiriyyətin  üzərinə  qoyulur.  İşəgötürən 
tərəfindən  sağlam  və  təhlükəsiz  əmək  şəraitinin  yaradılması  öhdəlikləri 
müəssisələr haqqında (nizamnamə) əsasnamələrdə, kollektiv müqavilələrdə, daxili 
əmək qaydalarında təsbit olunur. 
Əməyin mühafizəsinin normativ-hüquqi tənzimlənməsi: 
-  ağır  əmək  şəraitli,  insan  orqanizmi  üçün  təhlükəli  və  zərərli  olan  iş 
yerlərinin; 
-  işləri  yerin  altında  görülən  yeraltı  istehsalatların,  şaxtaların,  tunellərin, 
qurğuların və digər iş yerlərinin; 
-  işçinin  yüksək  həssaslığı,  zehni  və  fiziki  gərginliyi  tələb  olunan 
avadanlıqların, qurğuların və iş yerlərinin; 
-  qadınların,  yaşı  18-dən  az  olan  işçilərin  əməyindən  istifadə  olunması 
qadağan edilən iş yerlərinin; 
-  əmtəələrin  istehsalı,  işlərin  görülməsi  zamanı  istifadəsi  qadağan  olunan 
kimyəvi, radioaktiv və digər yüksək təhlükə mənbəli maddələrin; 
-  işçinin peşə xəstəliyinə tutulmağı ehtimalı yüksək olan iş yerlərinin; 
-  işçilərin  istehsalatda  bədbəxt  hadisələrdən  icbari  şəxsi  sığorta  edilməli 
olan  həyat  üçün  yüksək  təhlükə  mənbəli  istehsal  və  qeyri-istehsal 
sahələrinin  respublika  üzrə  vahid,  əhatəli  siyahılarını  və  onların  tətbiqi 
qaydalarını təsdiq edir. 
Azərbaycan  Respublikasının  Əmək  Məcəlləsi  əməyin  mühafizəsinin  dövlət 
tərəfindən,  icra  hakimiyyətləri,  bələdiyyələr,  mülkiyyətçinin  və  işəgötürənlərin 
KitabYurdu.az 
158
 

tənzimlənməsini və bu yöndə onların səlahiyyət və vəzifələrini müəyyən edir. 
Bununla  yanaşı  qanunvericilik  müəssisədə  əməyin  mühafizəsinin  təmin 
olunması ilə bağlı işçinin də üzərinə öhdəliklər qoyur. Belə ki, işçi: 
-  əməyin mühafizəsi üzrə norma və təminat qaydalarına əməl etməli; 
-  əmək funksiyasını özünü və başqa işçiləri təhlükəyə məruz qoymayacağı 
təqdirdə icra etməli; 
-  müntəzəm  olaraq  əməyin  mühafizəsi  normaları  və  qaydaları  barədə 
biliklərini artırmalı; 
-  verilmiş xüsusi geyimdə və ayaqqabıda işə gəlməli; 
-  əməyin  mühafizəsi  sahəsində  rəhbərliyin  tapşırıqlarına  və  tövsiyələrinə 
əməl etməlidir. 
Qanunvericilik  əməyin  mühafizəsi  sahəsində  ayrı-ayrı  kateqoriyalı  işçilərə 
yüksək təminatlar verilməsini nəzərdə tutur. Həddi-büluğa çatmamış qadınların və 
ümumiyyətlə,  21  yaşa  qədər  şəxslərin,  həmçinin,  sağlamlığı  ilə  bağlı  qadağan 
olunanların ağır işlərə, zərərli və təhlükəli işlərə cəlb olunması qadağandır. 
 
 
 
 
TƏKRAR ÜÇÜN SUALLAR 
 
1)    Əmək  hüququnun  anlayışı  və  predmeti  haqqında  danışın.  Azərbaycan  hüquq 
sistemində əmək hüququ nə kimi yer tutur? 
2)  Əmək hüququnun mənbələrinə hansı normativ aktlar daxildir? 
3)  Kollektiv müqavilə nədir? Onun məzmunu açıqlayın. 
4)  Kollektiv  müqavilə  ilə  saziş  arasında  oxşar  və  fərqli  cəhətləri  göstərin. 
Kollektiv sazişin hansı növləri vardır?  
5)  «Məşğulluq», «işsiz», «münasib iş», «işdən çıxarılmış işçilər», «işədüzəltmə» 
kimi   anlayışlara aydınlıq gətirin. Respublika qanunvericiliyində  məşğul və 
işsiz vətəndaşların hüquqi statusu necə müəyyən olunmuşdur? 
6)  Əmək müqaviləsi nədir? O digər müqavilələrdən hansı xüsusiyyətlərinə görə  
fərqlənir?  
7)  Əmək müqaviləsi necə bağlanır? 
8)    Əmək müqaviləsi hansı hallarda işəgötürən tərəfindən ləğv edilə bilər? 
9)  İş vaxtının anlayışı haqqında danışın. İş vaxtının hansı növləri vardır? 
10)  «İş vaxtından artıq iş» nə deməkdir? 
11)  İstirahət vaxtı hansı növlərə bölünür? 
12)  Əmək intizamının mahiyyəti nədən ibarətdir? 
13)  İşdə  müvəffəqiyyətləri  ilə  fərqlənən  işçilər  işəgötürən  tərəfindən  hansı 
həvəsləndirmə vasitələri ilə mükafatlandırılırlar? 
14)  Əmək intizamının pozulmasına görə işçilərə hansı tənbeh tədbirləri tətbiq 
edilir? 
15)  Əmək  qanunvericiliyində  işçinin  və  işəgötürənin  maddi  məsuliyyəti  necə 
müəyyən olunmuşdur? 
KitabYurdu.az 
159
 

16)  Respublikamızda əməyin mühafizəsi necə tənzimlənir? 
 
 
Mövzu 8.     AİLƏ HÜQUQUNUN ÜMUMİ XARAKTERİSTİKASI 
 
P L A N 
 
1. Ailə hüququnun anlayışı və prednıeti. 
 2. Ailə hüququnun əsas prinsipləri. 
 3. Nikahın anlayışı və şərtləri. 
 4. Nikahın bağlanılması və xitamı. 
 
1. Ailə hüququnun anlayışı və prednıeti. 
Ailə  hüququ  milli  hüququn  bir  sahəsi  olub,  Azərbaycan  Respublikası 
Konstitusiyasında  nəzərdə  tutulan  əsas  insan  və  vətəndaş  hüquqlarına  və 
azadlıqlarına 
uyğun 
olaraq 
ailə 
münasibətlərinin 
yaranmasının 
və 
möhkəmlənməsinin, onlara xitam verilməsinin prinsiplərini, ailə  münasibətlərinin 
iştirakçılarının  hüquq  və  vəzifələrini,  dövlət  orqanlarının  bu  sahədə  vəzifələrini, 
habelə  vətəndaşlıq  vəziyyəti  aktlarının  qeydə  alınması  qaydalarını  tənzimləyən 
normaları müəyyən edir. 
Ailə  hüququnun  özünəməxsus  predmeti,  xüsusi  məqsədi  və  prinsipləri 
vardır.  Bunlar  ailə  hüququnu,  hüququn  digər  sahələrindən  fərqləndirir.  Şəxsi 
münasibətlərin  nizamlanması  ailə  hüququnun  başlıca  məqsədidir.  Ailədə  əmələ 
gələn əmlak münasibətləri isə ikinci dərəcəli rol oynayır və şəxsi münasibətlərdən 
asılıdır. 
Hüquqşünasların  əksəriyyəti  ailə  hüququnu,  hüququn  müstəqil  bir  sahəsi 
kimi qəbul etməklə yanaşı, onu mülki hüquqla sıx əlaqələndirirlər. Bu, hər şeydən 
əvvəl  bu  iki  hüquq  sahəsinin  tənzim  etdiyi  münasibətlərin  oxşar  cəhətləri  ilə 
bağlıdır.  Belə  ki,  ailə  münasibətlərində  müvafiq  qanunvericilikdə  boşluq 
yarandıqda məhz mülki hüquq normaları tətbiq olunur. 
Azərbaycan  Respublikası  Ailə  Məcəlləsinin  5-ci  maddəsinə  əsasən  ailə 
üzvləri arasında yaranan münasibətlər ailə qanunvericiliyi və ya tərəflər arasındakı 
sazişlə  tənzimlənmədikdə  və  həmin  münasibətləri  bilavasitə  tənzimləyən  mülki 
hüquq  normaları  olmadıqda,  ailə  münasibətlərinin  mahiyyətinə  zidd  olmayan  və 
oxşar münasibətləri tənzimləyən ailə və mülki hüquq normaları tətbiq olunur. Bu 
normalar olmadıqda isə ailə üzvlərinin hüquq və vəzifələri ailə qanunvericiliyinin 
və  mülki  qanunvericiliyin  ümumi  prinsiplərinə,  eləcə  də  humanizm  və  ədalət 
prinsiplərinə 
uyğun 
olaraq 
müəyyən 
edilir. 
Respublikamızda 
ailə