1. Hakimiyyətin cəmiyyətdə rolu və mahiyyəti. Dövlətin anlayışı

 
 
6.  Cinayətdə iştirakçılıq. 
 
 
Azərbaycan  Respublikası  Cinayət  Məcəlləsinin  əksər  maddələrinin 
qanunverici quruluşu elədir ki, cinayətin bir şəxs tərəfindən törədilməsini nəzərdə 
tutur. Lakin cinayət iki və ya daha artıq şəxs tərəfindən də törədilə bilər. Axırıncı 
halda,  müəyyən  əlamətlərin  mövcudluğu  zamanı  cinayətdə  iştirakçılıq  yaranmış 
olur.  İştirakçılıq  zamanı  cinayətkarlar  öz  səylərini  birləşdirərək,  çox  vaxt  öz 
aralarında  rolları  bölüşdürürlər.  Bu,  cinayətin  törədilməsini  asanlaşdırır,  cinayətə 
daha böyük inamla və daha az risklə getməyə imkan yaradır ki, bu da cinayəti daha 
KitabYurdu.az 
181
 

təhlükəli  edir.  Cinayət  Məcəlləsinin  31-ci  maddəsinə  əsasən,  iki  və  ya  daha  çox 
şəxsin qəsdən cinayət törətməkdə qəsdən iştirakı iştirakçılıq sayılır. 
İki və daha çox şəxsin cinayətdə iştirakı bu şəxslərin cinayət məsuliyyətinə 
cəlb  edilməsi  üçün  onların  hamısının  qanunla  müəyyən  edilmiş  yaş  həddinə 
çatmasını  və  həmçinin  cinayət  törədildiyi  zaman  bütün  iştirakçıların  anlaqlı 
olmasını nəzərdə tutur. Buna görə də anlaqsız şəxslərin və yaxud yetkinlik yaşına 
çatmayanların ictimai-təhlükəli əməli birgə törətməsi iştirakçılıq yaratmır. 
İştirakçılıq  –  cinayətin  törədilməsində  iki  və  ya  daha  çox  şəxsin  birgə 
iştirakıdır.  Cinayətdə  birgə  iştirakçılıq  ümumi  nəticənin  əldə  edilməsi  üçün 
iştirakçıların  hərəkətlərinin  qarşılıqlı  olaraq  şərtləşdirilməsində  özünü  göstərir. 
Ancaq hərəkətlərin birgəliyi təkcə obyektiv deyil, həm de iştirakçılığın subyektiv 
əlamətlərini  əks  etdirməlidir.  Subyektiv  cəhətdən  hərəkətlərin  birgəliyi  vahid 
psixoloji  birliyə  malik  olan  iştirakçıların  mənafelərinin  üst-üstə  düşməsi  ilə 
şərtləşir. 
İştirakçılıq  yalnız  qəsdən  edilən  cinayətlərdə  mümkündür.  Ehtiyatsızlıq 
üzündən  törədilən  cinayətlərdə  isə  iştirakçılıq  istisna  olunur.  Buna  görə  də 
subyektiv cəhətdən o təkcə iştirakçılar arasında subyektiv əlaqənin olması ilə deyil, 
həm  də  şəxsin  törətdiyi  əmələ  və  onun  nəticələrinə  psixoloji  münasibəti  ilə 
müəyyən  olunur.  Yalnız,  qəsdən  cinayət  törətməkdə  qəsdən  birgə  iştirak, 
iştirakçılıq yaradır. 
Azərbaycan  Respublikasının  qüvvədə  olan  Cinayət  Məcəlləsində 
cinayətdə  iştirakçılığın  bir  qrup  şəxs,  qabaqcadan  əlbir  olan  bir  qrup 
şəxs, mütəşəkkil dəstə və cinayətkar birlik (cinayətkar təşkilat) formaları göstərilir.
 
 
Qabaqcadan  razılaşmadan  iki  və  ya  daha  çox  icraçının  birgə  iştirakı  ilə 
törədilən  cinayət  bir  qrup  şəxs  tərəfindən  törədilmiş  cinayət  hesab  olunur.  Bu, 
iştirakçılığın  az  yayılan  və  daha  az  təhlükəli  olan  formasıdır.  İştirakçılığın  bu 
forması  razılaşmanın  minimum  dərəcəsi,  yəni  cinayət  törədilməsi  anına  qədər 
iştirakçılar  arasında  əlbirliyin  qeyri  -  mümkünlüyü  ilə  şərlənir.  Burada  cinayətin 
bütün iştirakçıları cinayətin birlikdə icraçısı kimi çıxış edirlər və onların birləşməsi 
yalnız  cinayətin  törədilməsi  zamanı  mümkün  olur.  Bir  qrup  şəxs  tərəfindən 
qabaqcadan  razılaşmadan  törədilən  cinayətlərə  zorlama  və  s.  cinayətlər  misal  ola 
bilər. 
 
Qabacadan razılaşmaqla iki və ya daha çox şəxsin birgə iştirakı ilə törədilən 
cinayət  qabaqcadan  əlbir  olan  bir  qrup  şəxs  tərəfindən  törədilmiş  cinayət  hesab 
olunur. Qabaqcadan razılaşmaqla yaranan iştirakçılıq, cinayətin obyektiv cəhətini 
təşkil edən hərəkətlərin, daha dəqiq desək, Cinayət Məcəlləsinin xüsusi hissəsinin 
maddələrində  nəzərdə  tutulan  əməllərin  icrasına  qədər  iştirakçılar  arasında 
razılaşmanın mövcud olmasını nəzərdə tutur. 
Bir və ya bir neçə cinayətin törədilməsi üçün qabaqcadan birləşmiş iki və ya 
daha  çox  şəxsdən  ibarət  olan  sabit  cinayətkar  qrup  tərəfindən  törədilən  cinayət 
mütəşəkkil dəstə tərəfindən törədilmiş cinayət hesab olunur. 
Mütəşəkkil  dəstə  iştirakçılar  arasında  mütəşəkkilliyin  yüksək  dərəcəsi  ilə 
xarakterizə olunur: rəhbərliyin mövcudluğu, cinayətin törədilməsi planının işlənib 
hazırlanması,  hazırlanmış  planın  reallaşdırılması  üzrə  hərəkətlərin  müəyyən 
KitabYurdu.az 
182
 

edilməsi  və  vəzifələrin  bölüşdürülməsi  və  s.  Onun  üçün  peşəkarlıq  və  sabitlik 
xasdır: qayda üzrə, iştirakçılar bir deyil, bir sıra cinayətlərin törədilməsi məqsədilə 
birləşirlər. Son zamanlar respublikamızın iqtisadi və təsərrüfat həyatında baş verən 
cinayətlərin  çox  hissəsinin  məhz  mütəşəkkil  dəstə  tərəfindən  törədilməsinə  daha 
çox  təsadüf  edilir.  Buna  görə  də  qüvvədə  olan  cinayət  qanunvericiliyində  o, 
məsuliyyəti ağırlaşdıran hal kimi nəzərdə tutulmuşdur. 
İştirakçılığın yuxarıda göstərilən formaları içərisində bəlkə də ən təhlükəlisi 
cinayətkar  birlik  hesab  olunur.  Cinayətkar  birlik,  yaxud  cinayətkar  təşkilat 
dedikdə,  ağır  və  ya  xüsusilə  ağır  cinayətlərin  törədilməsi  məqsədi  ilə  sabit 
mütəşəkkil  cinayətkar  qrupun  yaradılması  və  ya  eyni  məqsədlərlə  iki  və  ya  daha 
çox  mütəşəkkil  cinayətkar  qrupun  sabit  birliyi  başa  düşülür.  Cinayətkar  birliyin 
sabitliyi  və  mütəşəkkilliyi,  bu  birliyin  üzvləri  arasında  uzun  müddətli  və  yaxud 
daimi  əlaqələrin  mövcudluğunu,  həmçinin  cinayətə  hazırlıq  və  cinayətin 
törədilməsinin  spesifik  metodlarını  əks  etdirir.  Cinayətkar  birliyin  yaradılmasına 
narkobiznes, terrorçuluq və s. bu kimi cinayətlərdə xüsusilə daha çox rast gəlinir. 
Cinayətkar  birliyin  təşkil  edilməsi  və  onda  iştirak,  cinayət  məsuliyyətinə  səbəb 
olur və qanunvericilik tərəfindən ciddi surətdə cəzalandırılır. 
Cinayət  Məcəlləsinin  32-ci  maddəsində  cinayətdə  iştirakın  xarakterindən 
asılı  olaraq  iştirakçılığın  -  icraçı,  təşkilatçı,  təhrikçi  və  köməkçi  kimi  növləri 
fərqləndirilir. 
Cinayəti  bilavasitə  törətmiş  və  ya  başqa  şəxslərlə  birlikdə  onun 
törədilməsində  bilavasitə  iştirak  etmiş  şəxs  (birgə  icraçılıq),  eləcə  də  Cinayət 
Qanunu  ilə  nəzərdə  tutulmuş  hallarda  cinayət  məsuliyyətinə  cəlb  edilə  bilməyən 
şəxslərdən istifadə etməklə cinayəti törətmiş şəxs icraçı sayılır. 
 
Cinayətin  törədilməsini  təşkil  etmiş  və  ya  həmin  cinayətin  törədilməsinə 
rəhbərlik  etmiş,  eləcə  də  mütəşəkkil  dəstə  və  ya  cinayətkar  birlik  (cinayətkar 
təşkilat) yaratmış və ya bunlara rəhbərlik etmiş şəxs cinayətin təşkilatçısı sayılır. 
Ələ  alma,  sövdələşmə,  hədə-qorxu gəlmə  və  ya  digər  üsullarla  başqa  şəxsi 
cinayət törətməyə sövq edən şəxs təhrikçi sayılır. 
Cinayətin törədilməsinə məsləhətləri, göstərişləri və məlumatları ilə, cinayət 
törədilməsi üçün alət və ya vasitələr vermək və ya maneələri aradan qaldırmaqla 
yardım  etmiş  şəxs,  habelə  cinayət  törətmiş  şəxsi,  cinayət  alətlərini  və  ya 
vasitələrini,  cinayətin  izlərini,  yaxud  cinayət  yolu  ilə  əldə  edilmiş  alətləri 
gizlətməyi,  belə  alətləri  almağı  və  yaxud  satmağı  qabaqcadan  vəd  etmiş  şəxs 
köməkçi sayılır. 
Cinayətin  iştirakçılarının  məsuliyyəti  onların  hər  birinin  cinayətin 
törədilməsində  faktiki  iştirakının  xarakterindən  və  dərəcəsindən  asılı  olaraq 
müəyyən edilir. 
7.  Cəzanın anlayışı və məqsədi. 
 
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 41.1-ci maddəsində cəzanın 
anlayışı verilmişdir. Həmin maddəyə əsasən, cəza məhkəmə hökmü ilə təyin edilən 
cinayət - hüquqi xarakterli tədbirdir. Cəza cinayət törətməkdə təqsirli hesab edilən 
şəxsə  tətbiq olunur və  həmin şəxs barəsində Cinayət Qanunu ilə  müəyyən edilən 
KitabYurdu.az 
183
 

məhrumiyyətlər  yaradılmasından  və  ya  onun  hüquq  və  azadlıqlarının 
məhdudlaşdırılmasından ibarətdir. 
Cəza,  digər  dövlət  məcburiyyəti  tədbirlərindən  (inzibati,  mülki-hüquqi) 
aşağıdakı mühüm əlamətləri ilə fərqlənir: 
1)  Cəza, yalnız cinayət qanunu ilə müəyyən olunur. 
2)  Cəza,  cinayət  qanununa  uyğun  olaraq  yalnız  məhkəmənin  ittiham 
hökmünə əsasən tətbiq olunur. 
3)  Digər  inzibati,  intizam,  mülki  -  hüquqi  sanksiyalar  ayrıca  hakimiyyət, 
idarəetmə  orqanları  və  yaxud  vəzifəli  şəxsin  adından  tətbiq  edildiyi 
halda, cəza yalnız dövlət adından məhkəmə tərəfindən tətbiq olunur. Bu, 
cəzaya ictimai xarakter verir. 
4)  Cəza törədilən cinayətə görə tənbehdir. 
5)  Cəza  məhkumluq  yaradır;  digər  dövlət  məcburiyyəti  tədbirləri  belə 
nəticələr əmələ gətirmir. 
6)  Cəza, törədilən cinayətin hüquqi nəticəsidir. 
Öz  məzmununa görə  cəza  çox  sərt  olmaqla,  təqsirli şəxsin hüquqlarının  iri 
miqyasda  məhdudlaşdırılmasında  ifadə  olunur.  Onun  mahiyyəti  cinayət  törətmiş 
şəxslərin  mənəvi,  siyasi,  fiziki  və  əmlak  xarakterli  məhrumiyyətlərə  məruz 
qoymaqla,  onları  tənbeh  etməkdən  ibarətdir.  Tənbehsiz  cəza  öz  mənasını  itirmiş 
olardı və cinayətkarlıqla mübarizədə məcbur etmə vasitəsi hesab olunmazdı. 
Cəzanın məqsədi Cinayət Məcəlləsinin 41.2.- ci maddəsinə müvafiq olaraq, 
cəza sosial ədalətin bərpası, məhkumun islah edilməsi və həm məhkumlar, həm də 
başqa şəxslər tərəfindən yeni cinayətlərin törədilməsinin qarşısının almaq məqsədi 
ilə tətbiq edilir. 
Cəza  törədilmiş  cinayətə  görə  yalnız  tənbeh  deyildir,  o,  məhkumu  əməyə 
düzgün  münasibət,  qanunlara  dəqiq  riayət,  ümumyaşayış  qaydalarına  hörmət 
ruhunda  islah  və  yenidən  tərbiyə  etmək  məqsədi  daşıyır.  Cəza  insan  ləyaqətini 
alçaltma və yaxud fiziki əzab vermə məqsədi daşımır. 
Cəzanın  mahiyyəti  islah  etmə  və  yenidən  tərbiyə  etmə  anlayışları  ilə  sıx 
əlaqədə, olmaqla, cinayətkarın şüurunda neqativ əhəmiyyətli oriyentasiyanı (səmti) 
dəyişmək  və  onu  hüququn  tələblərinə  riayət  etməyə  məcbur  etmək  istiqamətində 
dövlətin səylərini əks etdirir. 
Cinayət  hüquq  nəzəriyyəsində  cəzanın  xüsusi  və  ümumi  xəbərdarlıq 
məqsədi fərqləndirilir. 
Xüsusi  xəbərdarlıq  cinayətkara  göstərilən  elə  təsir  vasitəsidir  ki,  onun 
nəticəsində cinayətkar gələcəkdə yeni cinayətlər törətmir. 
Ümumi  xəbərdarlıq  -  ictimai  cəhətdən  möhkəm  olmayan  (qeyri-sabit  olan) 
şəxsləri cinayətkar əməllərdən saxlamaq məqsədi ilə göstərilən cəza təsiridir. 
 
8. Cəzanın sistemi və növləri. 
 
Cəzanın  sistemi  -  cinayət  törədilməsində  təqsirli  sayılan  şəxslərə  tətbiq 
olunan, məhkəmələr üçün məcburi olan, ağırlığından asılı olaraq qanunla müəyyən 
edilən qaydada düzülmüş cəza növlərinin qəti siyahısıdır. 
KitabYurdu.az 
184
 

Cinayət  Məcəlləsinin  42  -  cinayət  maddəsinə  əsasən  cəzanın  növləri 
aşağıdakılardır: 
1.  cərimə 
2.  nəqliyyat vasitəsini idarəetmə hüququndan məhrum etmə; 
3.  müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma 
hüququndan məhrum etmə; 
4.  ictimai işlər; 
5.  xüsusi və ya hərbi rütbədən, fəxri addan və dövlət təltifindən məhrum 
etmə; 
6.  islah işləri; 
7.  hərbi xidmət üzrə məhdudlaşdırma; 
8.  əmlak müsadirəsi; 
9.  Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarma; 
10. Azadlığın məhdudlaşdırılması; 
11. İntizam xarakterli hərbi hissədə saxlama; 
12. Müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə; 
13. Ömürlük azadlıqdan məhrum etmə. 
Cinayət qanunvericiliyində nəzərdə tutulan bütün bu cəza növləri üç qrupa 
bölünür: əsas cəzalar; əlavə cəzalar; əsas və əlavə cəza - cəzalar. 
Yalnız əsas cəza kimi tətbiq edilən cəzalara - ictimai işlər, islah işləri, hərbi 
xidmət üzrə məhdudlaşdırma; intizam xarakterli hərbi hissədə saxlama, azadlığın 
məhdudlaşdırılması,  müəyyən  müddətə  azadlıqdan  məhrum  etmə  və  ömürlük 
azadlıqdan məhrum etmə kimi cəza növləri aiddir. Bunlar, müstəqil tətbiq edilən, 
hər hansı bir cəza növünə qoşula bilməyən cəzalardır. 
Müstəqil  tətbiq  edilə  bilməyən,  yalnız  əsas  cəzalara  qoşulan  cəzalar  əlavə 
cəzalar  hesab  olunur.  Cəzanın  məqsədinin  təmin  edilməsində  köməkçi  xarakter 
daşıyan  bu  cəza  növlərinə  -  xüsusi  və  ya  hərbi  rütbədən,  fəxri  addan  və  dövlət 
təltifindən  məhrum  etmə,  nəqliyyat  vasitələrini  idarəetmə  hüququndan  məhrum 
etmə,  əmlak  müsadirəsi  və  Azərbaycan  Respublikasının  hüdudlarından  kənara 
məcburi çıxarma kimi cəzalar aiddir. 
Cərimə,  müəyyən  vəzifə  tutma  və  ya  müəyyən  fəaliyyətlə  məşğul  olma 
hüququndan  məhrum  etmə  cəza  növləri  isə,  həm  əsas,  həm  də  əlavə  cəza  kimi 
tətbiq edilir. 
Cinayət  Məcəlləsinin  44-57-ci  maddələrində  ayrı  -  ayrılıqda  bu  cəza 
növlərindən bəhs olunur. 
1.  Cərimə cinayət qanunu (Cinayət Məcəlləsi) ilə müəyyən edilmiş hallarda 
və  məbləğdə  məhkəmə  tərəfindən  təyin  edilən  pul  tənbehidir.  O  həm 
əsas, həm də əlavə cəza kimi tətbiq edilən cəza növüdür. 
Cərimə  törədilmiş  cinayətin  ağırlığı  və  məhkumun  əmlak  vəziyyəti  nəzərə 
alınmaqla  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyi  ilə  müəyyən  olunmuş 
minimum  əmək  haqqı  məbləğinin  yüz  mislindən  beş  min  mislinədək  miqdarda 
müəyyən olunur. 
Cəriməni  ödəməkdən  boyun  qaçıran  şəxslərə  bu  cəza  növü  ictimai  işlər, 
islah işləri və ya müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə əvəz oluna bilər. 
2.  Nəqliyyat  vasitəsini  idarəetmə  hüququndan  məhrum  etmə  cəza  növü 
KitabYurdu.az 
185
 

Cinayət  Məcəlləsinin  Xüsusi  hissəsinin  müvafiq  maddəsi  ilə  nəzərdə 
tutulmuş  hallarda,  cinayətin  xarakteri,  təqsirkar  şəxsin  şəxsiyyəti  və 
cinayətin  digər  halları  nəzərə  alınmaqla  bir  ildən  beş  ilədək  müddətə 
təyin  edilə  bilər.  Nəqliyyat  vasitəsini  idarəetmə  hüququndan  məhrum 
etmə cəzası məhkəmələr tərəfindən yalnız əlavə cəza kimi tətbiq edilir. 
3.  Müəyyən  vəzifə  tutma  və  ya  müəyyən  fəaliyyətlə  məşğul  olma 
hüququndan  məhrum  etmə  dövlət  orqanlarında,  yerli  özünü  idarə 
orqanlarında  konkret  vəzifə  tutmağın  və  ya  konkret  peşə  və  ya  digər 
fəaliyyətlə  məşğul  olmağın  qadağan  edilməsindən  ibarətdir.  Bu  cəza 
növü əsas cəza kimi bir ildən beş ilədək müddətə, əlavə cəza kimi isə bir 
ildən üç ilədək müddətə təyin edilir. 
4.  İctimai işlər məhkumun əsas işindən və ya təhsilindən asudə vaxtlarında 
haqqı  ödənilmədən  cəmiyyətin  xeyrinə  ictimai  faydalı  işlər  yerinə 
yetirməsindən  ibarətdir.  Belə  işlərin  növləri  müvafiq  icra  hakimiyyəti 
orqanı tərəfindən müəyyən edilir. 
İctimai işlər altmış saatdan iki yüz qırx saatadək müddətə müəyyən edilir və 
gün  ərzində  saatdan  çox  ola  bilməz.  Şəxs  həmin  işlərin  yerinə  yetirilməsindən 
qərəzli  boyun  qaçırdıqda,  ictimai  işlər  azadlığın  məhdudlaşdırılması  və  ya 
müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası ilə əvəz edilir. 
İctimai  işlər  birinci  və  ikinci  qrup  əlillərə,  hamilə  qadınlara,  himayəsində 
səkkiz  yaşınadək  uşağı  olan  qadınlara,  pensiya  yaşına  çatmış  qadın  və  kişilərə, 
hərbi xidmətə çağırış üzrə müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçulara 
tətbiq oluna bilməz. 
Qanunvericiliyə əsasən, ictimai işlər yalnız əsas cəza kimi tətbiq edilir. 
5.  Cinayət  Məcəlləsinin  48-ci  maddəsinə  müvafiq  olaraq,  ağır  və  ya 
xüsusilə ağır cinayət törətmiş şəxsin məhkum olunması zamanı məhkəmə 
cinayətin  xarakterini,  təqsirkarın  şəxsiyyətini  və  işin  digər  hallarını 
nəzərə  olaraq  onun  xüsusi  və  ya  hərbi  rütbədən,  fəxri  addan  və  dövlət 
təltifindən məhrum edilməsinin zəruriliyi nəticəsinə gəldikdə, bu barədə 
xüsusi 
və 
ya 
hərbi rütbəni, fəxri adı və dövlət təltifini vermiş orqana müvafiq təqdimat 
göndərir. 
Bu  cəzanın  xüsusiyyəti  məhkuma  mənəvi  təsir  göstərmək  və  onu  hərbi, 
xüsusi  rütbə  və  fəxri  adların  sahibi  olan  şəxslər  üçün  təyin  edilmiş  mümkün 
imtiyaz və üstünlüklərdən məhrum etməkdə təzahür edir. 
Xüsusi və ya hərbi rütbədən, fəxri addan və dövlət təltifindən məhrum etmə 
cəzası yalnız əlavə cəza kimi tətbiq edilir. 
     6.  İslah  işləri  əsas  cəza  növü  olmaqla  iki  aydan  iki  ilədək  müddətə  təyin 
edilir və həmin cəza məhkumun iş yeri üzrə çəkilir. 
İslah işlərinə  məhkum olmuş şəxsin qazancından dövlət nəfinə beş faizdən 
iyirmi  faizədək  məbləğdə  pul  tutulur.  Şəxsin  cəzanı  çəkmədən  qəsdən  boyun 
qaçırması,  məhkəmə  tərəfindən  ona  digər  cəza  növlərinin  -  azadlığın 
məhdudlaşdırılması  və  ya  müəyyən  müddətə  azadlıqdan  məhrum  etmə  kimi 
cəzaların tətbiqinə səbəb olur. 
7.  Hərbi xidmət üzrə məhdudlaşdırma məhkəmə tərəfindən yalnız əsas cəza 
KitabYurdu.az 
186
 

kimi,  tətbiq  edilir.  Hərbi  xidmət  üzrə  məhdudlaşdırma  kontrakt 
(bağlaşma) əsasında hərbi xidmət keçən və hərbi xidmət əleyhinə cinayət 
törətməyə görə məhkum olunmuş hərbi qulluqçulara Cinayət Məcəlləsinin 
Xüsusi  hissəsinin  müvafiq  maddələrində  nəzərdə  tutulmuş  hallarda, 
habelə kontrakt (bağlaşma) əsasında hərbi xidmət keçən və başqa cinayət 
törətməyə görə məhkum olunmuş hərbi qulluqçulara Cinayət Məcəlləsinin 
Xüsusi  hissəsinin  müvafiq  maddələrində  nəzərdə  tutulmuş  islah  işləri 
əvəzinə  iki  aydan  iki  ilədək  müddətə  tətbiq  edilir.  Bu  cəza  növünə 
məhkum  olunmuş  şəxsin  qazancından  dövlət  nəfinə  beş  faizdən  iyirmi 
faizədək məbləğdə pul tutulur. 
8.  Əmlak  müsadirəsi  yalnız  əlavə  cəza  kimi  tətbiq  edilməklə  məhkumun 
cinayət  törədərkən  istifadə  etdiyi  alət  və  vasitələrin,  habelə  cinayət  yolu 
ilə  əldə  etdiyi  əmlakın  məcburi  qaydada  və  əvəzsiz  olaraq  dövlət  nəfinə 
alınmasından  ibarətdir.  Məhkum  və  onun  himayəsindəki  şəxslər  üçün 
zəruri olan və cəzaların icrası haqqında qanunvericiliklə müəyyən edilən 
əmlak müsadirə edilə bilməz. 
Əmlak müsadirəsi yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda təyin olunur. 
9. 
Azərbaycan  Respublikasının  hüdudlarından  kənara  məcburi  çıxarma 
əcnəbilərə, onlar ağır və ya xüsusilə ağır cinayət törətdiklərinə görə təyin olunmuş 
əsas  cəza  növünü  çəkdikdən  sonra,  törədilmiş  cinayətin  xarakteri  və  ictimai 
təhlükəlilik 
dərəcəsi, təqsirkarın şəxsiyyəti, o cümlədən cəzanı yüngülləşdirən və ağırlaşdıran 
hallar,  habelə  təyin  olunmuş  cəzanın  şəxsin  islah  olunmasına  və  onun  ailəsinin 
həyat şəraitinə təsiri nəzərə alınmaqla tətbiq edilə bilər. 
Cinayət Məcəlləmin 52.2.-ci maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının 
hüdudlarından kənara məcburi çıxarma cəza növü aşağıdakı şəxslərə şamil edilmir: 
1)  barəsində ittiham hökmü qanuni qüvvəyə minənədək beş il Azərbaycan 
Respublikasının ərazisində daimi yaşayan şəxslərə; 
2)  barəsində  ittiham  hökmü  qanuni  qüvvəyə  minənədək  Azərbaycan 
Respublikasının vətəndaşı ilə nikahda olan şəxslərə; 
3)  Azərbaycan Respublikasında doğulmuş şəxslərə; 
4)  valideynlərindən  biri  Azərbaycan  Respublikasının  vətəndaşı  olan 
şəxslərə; 
5)  qaçqın  statusuna  malik  olan  və  ya  Azərbaycan  Respublikası  tərəfindən 
siyasi sığınacaq verilmiş şəxslərə; 
6)  himayəsində,  yetkinlik  yaşına  çatmayan  uşağı,  habelə  fəaliyyət 
qabiliyyəti olmayan və ya I və II qrup əlili olan şəxslərə; 
7)  məcburi çıxarıldığı zaman gedəcəyi ölkədə işgəncəyə və ya təqibə məruz 
qala biləcəyinə ciddi əsaslar olduğu ehtimal edilən şəxslərə. 
Azərbaycan  Respublikasının  hüdudlarından  kənara  məcburi  çıxarma  cəza 
növü yalnız əlavə cəza kimi tətbiq edilir. 
10.  Azadlığın  məhdudlaşdırılması  əsas  növü  olmaqla,  ittiham  hökmü 
çıxarılanadək  on  səkkiz  yaşı  tamam  olmuş  məhkumların  cəmiyyətdən 
təcrid  olunmadan,  lakin  nəzarət  altında  xüsusi  müəssisələrdə 
saxlanılmasından ibarətdir. 
KitabYurdu.az 
187
 

Azadlığın  məhdudlaşdırılması  məhkumluğu  olmayan  və  qəsdən  cinayət 
törətməyə  görə  bir  ildən  üç  ilədək  müddətə,  ehtiyatsızlıqdan  cinayət  törətməyə 
görə  məhkum  edilən  şəxslərə  isə  bir  ildən  beş  ilədək  müddətə  təyin  edilir. 
Qanunvericiliyə  əsasən  bir  sıra  şəxslərə  -  birinci  və  ikinci  qrup  əlillərə,  hamilə 
qadınlara  və  ya  səkkiz  yaşınadək  uşağı  olan  qadınlara,  qocalığa  görə  pensiya 
yaşına çatmış qadın və kişilərə, habelə müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olan hərbi 
qulluqçulara bu cəza növü tətbiq edilə bilməz. 
11. Cinayət qanunvericiliyində intizam xarakterli hərbi hissədə saxlama əsas 
cəza  növü  kimi  nəzərdə  tutulmuşdur.  İntizam  xarakterli  hərbi  hissədə 
saxlama  növündə  cəza  3  aydan  2  ilədək  müddətə  həqiqi  hərbi  xidmətdə 
olan hərbi qulluqçulara, həmçinin kontrakt (bağlaşma) əsasında sıravi və 
gizir vəzifələrində hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçulara tətbiq edilir, bir 
şərtlə  ki,  onlar  hökm  çıxarılanadək  qanunla  müəyyən  edilmiş  xidmət 
müddətini başa vurmamış olsunlar. 
Bu  cəza  növünün  hüquqi  mahiyyəti,  məhkumun  müəyyən  müddətə  məcburi 
olaraq  intizam  xarakterli  hərbi  hissəyə  göndərilməsindən  və  orada  islah 
edilməsindən ibarətdir. 
Azadlıqdan  məhrum  etmə  cəzası  intizam  xarakterli  hərbi  hissədə  saxlama 
cəzası  ilə  əvəz  edildikdə,  azadlıqdan  məhrum  etmə  cəzasının  müddəti  intizam 
xarakterli  hərbi  hissədə  saxlama  cəzasının  müddətinə  günə  gün  hesabı  ilə 
hesablanır. 
12.  Cinayət  Məcəlləsinin  55-ci  maddəsində  əsas  cəza  növü  kimi  müəyyən 
müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzasından bəhs olunur. 
Müəyyən  müddətə  azadlıqdan  məhrum  etmə  məhkumun  koloniya  - 
məntəqəyə,  ümumi,  ciddi  və  xüsusi  rejimli  islah  koloniyasına  və  ya  həbsxanaya 
yerləşdirilməsi yolu ilə onun cəmiyyətdən təcrid olunmasından ibarətdir. 
Müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası üç aydan on beş ilədək 
müddətə  müəyyən  edilir.  Lakin  cinayətlərin  məcmusu  üzrə  cəza  təyin  edilərkən 
azadlıqdan məhrum etmə müddətinin qismən və ya tamamilə toplandığı hallarda, 
azadlıqdan məhrum etmənin yuxarı həddi on beş ildən, hökmlərin məcmusu üzrə 
isə iyirmi ildən artıq ola bilməz. 
13.  Azərbaycan  Respublikası  ölüm  cəzasının  ləğv  olunması  ilə  əlaqədar  10 
fevral 1998-ci il tarixli qanunu qəbul etməklə beynəlxalq aləmdə özünün 
demokratik, dünyəvi və hüquqi dövlət olduğunu bir daha sübut etdi. 
Əsas cəza növü kimi ömürlük azadlıqdan məhrum etmə də məhz bu qanunla 
respublikamızın cinayət qanunvericiliyinə daxil edildi. 
Qanunvericilik  yalnız  sülh  və  bəşəriyyət  əleyhinə,  müharibə  cinayətləri  ilə 
əlaqədar,  şəxsiyyət  və  dövlət  hakimiyyəti  əleyhinə  törədilmiş  xüsusilə  ağır 
cinayətlərə görə bu cəza növünün tətbiqinə yol verir. Lakin qanunvericilik burada 
da humanizm prinsipindən çıxış edərək ömürlük azadlıqdan məhrum etmə cəzasını 
müəyyən kateqoriya şəxslərə - qadınlara, cinayət törədərkən on səkkiz yaşı tamam 
olmayanlara, habelə hökm çıxarılanadək altmış beş yaşına çatmış kişilərə tətbiqini 
qadağan edir. 
Məhkəmə,  ömürlük  azadlıqdan  məhrum  etmə  növündə  cəza  çəkən 
məhkumun azadlıqdan məhrum etmənin ən azı iyirmi beş ilini həqiqətən cəkdiyini, 
KitabYurdu.az 
188
 

həmçinin  onun  bu  cəzanı  çəkdiyi  müddətə  qəsdən  cinayət  törətmədiyini  nəzərə 
alaraq  və  məhkumun  həmin  cəzanı  çəkməsinə  daha  lüzum  olmadığı  qənaətinə 
gələrsə,  ömürlük  azadlıqdan  məhrum  etmə  cəza  növünü  müəyyən  müddətə 
azadlıqdan məhrum etmə ilə əvəz edə və ya onu bu cəzadan şərti olaraq vaxtından 
əvvəl azad edə bilər. 
 
 
 
 
 
TƏKRAR ÜÇÜN SUALLAR 
1) 
Hüququn bir sahəsi kimi cinayət hüququnun xüsusiyyətləri 
nədən ibarətdir? 
2) 
Cinayət qanununun zamana və məkana görə qüvvəsi haqqında 
danışın. 
3) 
Cinayət nədir? Onun hansı əlamətləri vardır? 
4) 
Cinayət məsuliyyətinin anlayışını izah edin, onun əsaslarını 
göstərin. 
5) 
Cinayət tərkibinin və onun dörd elementinin anlayışını verin. 
6) 
Yetkinlik yaşına çatmayanların cinayət məsuliyyətinin 
xüsusiyyətləri nə ilə xarakterizə olunur? 
7) 
Əməlin cinayət olmasını aradan qaldıran hallar hansılardır? 
8) 
Cinayətdə  iştirakçılıq necə yaranır? İştirakçılığın hansı forma 
və növləri mövcuddur? 
9) 
Cəza, digər dövlət məcburetmə tədbirlərindən hansı əlamətləri 
ilə fərqlənir? 
10) 
Cəzanın məqsədi nədir? 
11) 
Cinayət qanunvericiliyində cəzanın hansı növləri göstərilir? 
 
 
 
 
KitabYurdu.az 
189