1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

Savdo 
bo‘yicha tijorat kuchlari
– bu sotuvchi ehtiyoji bo‘yicha jamlanganlik, 
marketing
esa xaridorlar 
ehtiyojlariga jamlanganlik. Savdo bo‘yicha tijorat kuchlari – bu sotuvchining o‘z tovarlarini naqd 
pulga aylantirish bo‘yicha ehtiyojlari haqida qayg‘urish (harakat qilish), marketing esa – bu mijozlar 
ehtiyojlari haqida tovarlar va ushbu tovarlarni yaratish, yetkazib berish va iste’moli bilan bog‘liq 
qator omillar vositasida qayg‘urish (harakat qilish)”. Menejmentning yetakchi nazariyachilaridan 
biri P.Druker ta’kidlaydiki: “Marketingning maqsadi mijozni shunchalik bilish va tushunishki, tovar 
yoki xizmat uning talabalariga aniq mos kelsin va o‘zini o‘zi sotsin”.
6
Biroq, iste’molchilarning joriy istak-xohishlari va ularning uzoq muddatli manfaatlari mos 
kelmaydi. Yoki jamiyatning alohida a’zosi xohishi hamisha ham uning atrofidagi odamlar yoki 
umuman, jamiyat istagiga mos kelavermaydi. Masalan, odamlar chekib, o‘zlari va atrofidagilarga 
zarar yetkazadilar. Marketingning iste’mol konsepsiyasi bu ziddiyatni hal qila olmaydi. Tabiiy 
resurslar yetishmasligi, kimyoviy va biotexnologik mahsulotlarning qo‘llanilishi, insoniyat yashash 
manzillari muhitining ifloslanishidan aholining jismoniy va axloqiy salomatligi yomonlashuvi bilan 
bog‘liq muammolar paydo bo‘ldi va bu muammoni ham marketingning iste’mol konsepsiyasi hal 
qilishga qodir emas. “Hayot sifati – bu nafaqat iste’mol tovarlari va xizmatlarining miqdori va sifati, 
shuningdek, insonning yashash muhiti sifati hamdir. Jamoatchilik va davlat organlari tashkilotlarni 
atrof-muhit va jamiyatga nisbatan mas’uliyat bilan harakatlanishga chaqirmoqda va buni talab 
qilmoqda. Shu bois 80-yillarning boshlaridan marketingning evolyutsiyasi 
marketingning ijtimoiy 
— etika konsepsiyasi paydo bo‘lishi
va tadbirkorlar tomonidan uning o‘zlashtirilishi bilan davom 
etdi. Bu konsepsiyada tashkilotning vazifasi iste’molchilardan aniqlangan talablarni raqobatchilarga 

---

nisbatan samaraliroq, bir vaqtning o‘zida iste’molchilar va jamiyatning umumiy manfaatlarini 
hisobga oladigan vositalar bilan qondirish, deya ta’kidlanadi. U marketing siyosati doirasida uch 
omilning bog‘lanishni talab qiladi: firma foyda (daromad)lari, iste’molchilar talablari va jamiyatning 
uzoq muddatli manfaatlari. Kompaniyaning jamiyat farovonligi haqida qayg‘urishi uning 
raqobatbardoshligini oshirishning qudratli omili bo‘ladi. Masalan, banklardan birining o‘z missiyasi 
sifatida ovoza bo‘lishi – u “qora” biznes (mo‘yna yoki tamaki sanoati savdosi bilan 
shug‘ullananuvchi) bilan bog‘liq kompaniya bilan ish olib borishdan bosh tortgan etikali bank 
bo‘lgani ushbu bankni keng jamoatchilik tomonidan ijobiy faoliyati tan olinishini ta’minlaydi.