1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

3. An’anaviy marketing konsepsiyasi.
Bozor rivojlanishining navbatdagi bosqichida (60-70-yillar) 
tovarga bo‘lgan taklif talabdan ortib ketishi vaziyati yuz beradi (xaridorlar bozori): xaridorlar taklif 
qilinayotgan juda ko‘p turdagi va rang-barang (har xil) tovarlarga duch kelishadi, ular tovarlarni 
bemalol tanlab, erkin xarid qila oladilar. Shu tariqa ishlab chiqaruvchi nisbatan tobelik holatiga 
tushib qoladi, chunki u ko‘plab boshqa korxonalar bilan raqobatlasha borib, xaridorlarning didini 
anglab olishi, kelgusi talablarini shakllantirish maqsadida ularga ta’sir o‘tkaza olishi zarur bo‘ladi. 
Savdo “tor joy”ga aylanib qolgan vaziyatda ko‘plab korxonalar faoliyatini boshqarish iste’molchiga, 
bozor shartlariga moslashishga va ularga faol ta’sir etishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Marketingning 
iste’mol konsepsiyasi mohiyati ana shundan iborat. 
Marketingning iste’molchilarga oid konsepsiyasi tashkilot maqsadlariga yetishning garovi 
iste’molchilar talabini o‘rganish va ularning qondirilishini raqobatchilarga nisbatan samaraliroq 
usulini ta’minlashdir, deb ta’kidlaydi. Marketingning iste’molchilarga oid konsepsiyasi - savdo 
konsepsyasiga o‘xshash, biroq u iste’molchilar muammolarining anchagina qismini hal qilishiga 
to‘g‘ri keladi. Savdo konsepsiyasi mahsulot savdosini (sotishni) rag‘batlantirish bo‘yicha tadbirlar 
vositasida sotish hajmini ko‘paytirish hisobiga foyda (daromad) olishni ko‘zda tutadi. 
Marketingning iste’molchiga oid konsepsiyasi xaridorlar talablarini qondirish yo‘li bilan foyda 
(daromad) olishdan kelib chiqadi. Savdoning asosiy maqsadi – ishlab chiqarilgan tovarni realizatsiya 
qilish, marketingning maqsadi esa talabni o‘rganish, yaratish va ularga mos holda tovar chiqarishdir. 
An’anaviy marketing konsepsiyasi tub ma’noda sotuvni intensivlashtirish konsepsiyasi mohiyatini 
o‘zgartirishga qaratilgan. Marketing konsepsiyasi avvalambor, iste’molchi talab va ehtiyojlariga 

---

yo‘naltirilganlikdan, konsepsiyaning maqsadi – real va potensial iste’molchilarni aniqlash, talabini 
o‘rganishdan iborat. Marketing konsepsiyasi firmalarni quyidagilarga rioya qilishga undaydi: 
•
Sotiladigan narsani ishlab chiqarishga. 
•
O‘z tovarini emas, balki xaridorni sevishga. 
•
Tovar sotish bilan emas, balki ehtiyoj va talabni qondirishga. 
•
Bozor talablarini o‘rganib, so‘ngra ishlab chiqarish hajmlarini oshirishga. 
•
Iste’molchilarning tez o‘sib borayotgan talablariga moslashish va egiluvchan ishlab 
chiqarishni tashkil etishga. 
•
Firmaga raqobatning ta’sirini o‘rganishga, tashqi omillarning ta’sirini baholashga. 
Potensial iste’molchilarga ko‘ra uzoq muddatga mo‘ljallangan sotuv jarayoni, bu - iste’molchi bilan 
muloqot, uning fikrini bilish, tovardan qoniqqanlik darajasini aniqlashdan iborat. Chunki firma 
xaridor talabini qoniqtirib foyda oladi, uning rentabelligi, raqobatbardoshligi tovar orqali xaridorni 
o‘z iste’molchisiga aylantiradi. 
An’anaviy marketing konsepsiyasi muntazam ravishda iste’molchilarni yangi talab va 
ehtiyojlarining o‘sishiga sabab bo‘lsa, firma katta foyda ketidan quvishga intilib, boshqa narsalarga 
e’tiborni susaytirishi, o‘z manfaatlarini jamiyat manfaatlaridan ustun qo‘yishi mumkin. 
Amerika marketologi T.Levitt savdo va marketing konsepsiyasini quyidagicha ajratadi: “