1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

tanlashning izchilligi 
Variantlarni baholash 
Iste’molchi muqobil markalar haqidagi axborotlarga ishlov beradi va ularni baholaydi. Xaridning 
har qanday vaziyatida ham anglab (bilib) olishga mo‘ljallangan variantlarni baholashning bir necha 
jarayoni bo‘ladi (xaridor oqilona xulosalarga asoslanib, tovar haqida bir fikrni shakllantiradi). 

---

Iste’molchilarning muqobil markalar haqidagi axborotlarni baholash tahlili bir qancha asosiy 
prinsiplarga asoslanadi. Birinchidan, individ ehtiyojini qondirishga urinadi, ikkinchidan, u aniq 
markani tanlash bilan ma’lum foydani ko‘zlaydi, uchinchidan, har bir mahsulotga ehtiyojni 
qondirish uchun zarur xossalar jamlamasi sifatida qaraladi. Har bir tovar iste’molchini qiziqtiruvchi 
o‘ziga xos xususiyatga ega. 
1.
Fotoapparatlar: yetkazishning keskinligi, chidamlilik diapazoni, gabarit o‘lcham va narxlari. 
2.
Mehmonxonalar: joylashgan yeri, tozaligi, sarishtaligi, yashash narxi. 
3.
Tish eleksiri: rangi, samaradorligi, bakteritsidli xossasi, narxi ta’mi va xushbo‘yligi. 
4.
Avtomobil shinalari: xavfsizlik, uzoq xizmat qilishlik, tekis yurishi, harakati, narxi. 
Iste’molchilar tovarning aynan o‘zlari uchun foydali xossalarini ajratib oladilar va o‘zlari uchun 
ularning har birining muhimligini belgilaydilar. Haqiqiy foyda keltiruvchi xarakteristikalarga e’tibor 
qaratiladi. Shuning uchun aniq tovarlar bozorini tovarning o‘zida mavjud bo‘lgan va 
iste’molchilarning turli guruhlari uchun birinchi darajali ahamiyatga ega xossalariga mos tarzda 
segmentlash mumkin. 
Iste’molchida har biri ma’lum xossalariga ko‘ra xarakterlanuvchi markalar haqida ma’lum ishonch 
yig‘indisi shakllanadi. Aniq marka haqida ishonch yig‘indisini markalar obrazi rivojlantiradi. 
Iste’molchi ongida marka obrazi individ tajribasidan yig‘ilgan bo‘lib, u tanlab idrok etilishi, tanlab 
xato qilinishi, tanlov xotiralari natijasidir. 
Iste’molchi xossalarini baholay borib, turli markalarga munosabat (majburlik, afzal ko‘rish)ni ishlab 
chiqadi. Faraz qilaylik, xaridor tanlov yig‘indisini 4 ta kompyuterga qisqartirdi (A,B,C va D). 
Deylik, uni birinchi navbatda mahsulotning to‘rtta xususiyati qiziqtiradi: tezkor xotira hajmi, grafik 
imkoniyatlari, o‘lchami va og‘irligi. Shaxsiy kompyuter narxi individning har bir markani to‘rtta 
talabga nisbatan mos kelishiga ishonch aks ettirilgan. Inson o‘z mezonlari bilan boshqalardan ustun 
turuvchi kompyuterni sotib oladi. Biroq tanlov yig‘indisi har biri xaridor uchun bitta ahamiyatli 
ustuvorlikka ega bo‘lgan mezonlardan iborat bo‘ladi. Agar xarid qiluvchi tezkor xotirasi katta 
hajmdagi kompyuterni xohlasa, A kompyuterni, unga yaxshi grafika imkoniyatlisi kerak bo‘lsa – B 
kompyuterni tanlaydi va hokazo. 
Biroq iste’molchi hamisha hamtovarning bitta, eng muhim xususiyatini mo‘ljallayvermaydi. Uni 
ko‘pincha asosiy tovar xarakteristikasi qiziqtiradi. Agar biz xususiyatlardan har biri insonga qanday 
ahamiyat berishini bilsak, u qaysi markadagi kompyuterni tanlashini oldindan ayta olamiz. Faraz 
qilaylik, ko‘pchilik kompyuter xarid qiluvchilar o‘z xaridlarini biz ko‘rib chiqqan tarzda o‘xshash 
shakllantiradi. Marka obrazining rivojlanish jarayoni haqidagi ma’lumotga ega bo‘lgan ShK 
(shaxsiy kompyuter) ishlab chiqaruvchi iste’molchilarning qarorlariga ta’sir eta olish imkoniyatiga 
ega bo‘ladi. Misol uchun, C kompyuter markasiga qiziqishini orttirish uchun kompaniya quyidagi 
strategiyalardan foydalanishi mumkin: 

---

•
Kompyuter konfiguratsiyasiga (redizayn) o‘zgartirish kiritish. Shuning uchun tovarning 
ko‘rinishi xarakteristikasi asosida qayta pozitsiyalash deyiladi. 
•
Iste’molchining markaga nisbatan ishonchini o‘zgartirish. Bunday strategiya ayniqsa, 
iste’molchi marka sifatini noto‘g‘ri baholaganda samarali bo‘ladi. Iste’molchining marka 
haqidagi ishonchini o‘zgartirishga yo‘naltirilgan harakatlar psixologik qayta pozitsiyalash, 
deyiladi. 
•
Raqobatchilarning markasiga nisbatan iste’molchilarning ishonchini o‘zgartirish. Raqobatli 
depozitsiyalanuv nomini olgan strategiya iste’molchilar raqobatchilar markasi yaxshiroq 
xarakteristikaga ega, deya xato o‘ylashganda, ma’noga ega. Uni amalga oshirish usullaridan 
biri raqobatchilarning markasi taqqoslanadigan reklamalar chiqarish. 
•
Mahsulotning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘zgartirish. Marketologlar iste’molchilarni 
kompaniyalar ishlab chiqargan Sh.Kning ayrim xarakteristikalariga yetarlicha baho bera 
olmayotganliklarini ishontirishga urinib ko‘rishlari mumkin. C markani ishlab chiqaruvchi 
xaridorlar e’tiborini kompyuter vazn yengilligiga va gabaritiga qaratishi mumkin, chunki u 
aynan shu sohada raqobatchilardan ustuvor bo‘ladi. 
•
Tovarning ayrim o‘ziga xos xusiyatlariga e’tiborni jalb etish. Marketologlar xaridorning 
e’tiborini markaning u avval sezmagan xarakteristikalariga jalb etishi mumkin. Agar C 
markadagi kompyuter qiziq dizaynga yoki kuchli protsessorga ega bo‘lsa, ishlab chiqaruvchi 
uning bu xususiyatini albatta, alohida ko‘z-ko‘zlashi (maqtashi) shart. 
•
Iste’molchining idealini o‘zgartirish. Ishlab chiqaruvchi xaridorning tovarning bir yoki bir 
necha o‘ziga xos xususiyati haqidagi ideal tasavvurini o‘zgartirishga urinib ko‘rishi mumkin.