1-ma'ruza: Ekologiya fanining asoslari va vazifalari(2 soat)

Mustaqil ish topshihqlari 1. Insonlarning tabiatga ta'siri oqibatlarini (talabalar yashab turgan joylari misolida) tahlil qilib
daftarga yozish. 2, Biomaromlarning tirik organizmlar hayotida qanday ahamiyati borligini tahlil qilib daftarga yozish.
Manba: A.S.To‘xtayev. Ekologiya. T. «o‘qituvchi» 1998.59-64 b. Koydalanilgan adabiyotlar.
l.Yu.Shodimetov. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T. «o‘qituvchi», 1994.165-172 b.
2.A.S.To‘xtayev. Ekologiya T. «0'qituvchi», 1998, 58-63 b.
40
8-ma'ruza. Organizmlarning hayot shakllari. (2 soat)
Asosiy savollar:
LHayot shakli tushunchasi. (Lavrenko, Varming, Serebryakov bo‘yicha taViflar).
2.K.Raunkiyer bo‘yicha o‘simliklar hayot shakli klassiflkatsiyasi.
3.Hayvonlarning hayot shakllari.
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:
Havot shakli, ekobiomorf, fanerofit, xamefit gemikriptofit, kriptofit, tcrofit. gelofit, gidrofit, buta. butacha, efemer, nekton. plankton, bentos, gigrofil, kserofil, aerobiont.
1-asosiy savol bo‘yicha o‘qituvchining maqsadi:
Hayot shakli tushuchasini ta'riflab berish. Lavrenko. Varming. Serebryakov bo‘yicha hayot shakli tushunchasini ta'riflash va talabalar orgiga singdirish.
Idcntiv o‘quv maqsadlari: LHayot shakli lushunchasi ma'nosiga__yetadi-^
2.Lavrenko, Varming, SerebryakOvbo‘yicha hayot shakli tushunchasi ta'rifini farqlay biladi. 3. «Tur» va «Hayot shakli» tushunchalari farqini anglaydi.
Birinchi asosiy savolning bayoni:
o‘simlik va hayvonlarning atrof-muhitning asosiy omillariga nisbatan morfologik moslanishlari va aniq bir yashash tarzi organizmlarning hayot shakllari deyiladi.
Organizmlarning uzoq tarixiy rivojlanish jarayonid ular yashab turgan muhitga mos ravishda har xil morfologik va biologik moslanish xususiyatlari kelib chiqqan. Mana shu moslanish xususiyatlari ularda ma'lum tashqi qiyofani ham vujudga keltirgan.
Hayot shakllari davtlab o‘simliklarda arjatilgan bo‘lib. bunga doir turli tasniflar va sxemalar mavjud bo‘lib, bunday tasniflash Teofrast davridan boshlangan. Teofrast barcha o‘simliklami-daraxt. buta, chala buta va o‘t o‘simliklarga ajratadi.
Demak, har - bir o‘simlikl muayyan ekologik va biologik xususiyatlariga, shakl va o‘lchamga yoki Ye.M.Lavrenko ta"rificha-ekobiomorfga egadir.
«Hayot shakli» terminini birinchi bo‘lib 1884 yil daniyalik botanik YcVarming tomonidan qo‘llangan. U «hayt shakli» deganda:- o‘simlik vegetativ tanasining butun hayoti davomida tashqi muhit btlan gannoniyada ekanligini. bcshikdan to qabrgacha yoki urug‘dan toki halok bo‘lguncha bog‘liq shaklni tushunadi.
o‘simliklar ekologiyasida bu terminning sinonimi sifatida «ekobiomorf», «biotip», «o‘sish shakli», «epimorf» kabilar ishlatiladi.
LOSerebryakov hayol shakli haqida yanada mukammal tushuncha berib, o‘simliklaming «hayot shakli» deganda- maTtim tashqi muhit sharoitida o‘simliklar guruhining o‘sishi va rivojlanishi natijasida kelib chiqadigan umumiy ko‘rinish (qiyofasi, gabitusi) ni tushunadi. Ana shunday qiyofa ayni tuproq, iqlim sharoitlariga moslanish ifodasi sifatida tarixan kelib chiqqandir. «Tur» va «hayot shakli» tushunchalarini aralashtirib yuborish mumkin emas, chunki har bir tuming o‘zi turli ekologik sharoitda har xil hayot shakllariga ega bo‘ltshi mumkin. Masalan: ko‘pchilik daraxtlar yashash joyi atroftda buta yoki yotib o‘sadigan shakllami hosil qilishi mumkin. Boshqacha avtganda, - yashash sharoiti-ekologik omillar( iqlim, tuproq va hokazo) o‘zgarishi bilan hayoiiy shaklar ham o‘zgaradi.
Ikkinchidan, turli floristik mintaqalarda iqlim. tuproq va boshqalar o‘xshash bo‘lgan sharoitda sistematik jihatdan bir-biridan uzoq bo‘lgan turlar-o‘xshash, analogik, konvergent hayotiy shakllar hosil qiladi. Masalanh Markaziy Amerikada sukkulent, kaktessimon shakllar haqiqiy kaktuslardan hosil bo‘lgan yoki baland tog‘larda turli sistemalik guruhlar orasida ancha bir-binga o‘xshash yotiqsimon hayot shakllartni kttzatish mumkin.
2-asosiy savol bo‘yicha o‘qituvchining maqsadi:
o‘simliklaming KRaunkiyer bo‘yicha hayot shakli klassifikatsiyasini talabalarga gapirib berish.