11-Mavzu: Ilmiy dalillarning pedagogik izlanishlardagi o‘rni
Reja
1. Dalilning falsafiy tahlili.
2. Empirik dalilning xossalari.
3. Ilmiy dalilning tavsifi va xossalari.
4. Ilmiy dalilning strukturasi.
Tayanch so‘zlar:
Talqin qilish dalilning muhim unsuri. D alilning
moddiy-tyexnik va myetodik jihati. Empirik d alilning xossalari :
kuzatish va ekspyerimyentlar, bilish amallari. Ilmiy dalilning tavsifi va
xossalari. Ilmiy dalilning strukturasi. Ilmiy dalillarni aniqlash usullari.
Dalillarning ilmiy bilishd agi ahamiyati va imtiyozli dalillar.
1. Dalilning falsafiy tahlili.
Ilmiy muammoni qo‘yish,
uning yechimini
topish, ilgari surilgan qoidalami tekshirish uchun obektiv haqiqiyligi aniqlangan
bilim zarur. Bu haqqoniy ilmiy bilim ilmiy ijodda tayaniladigan dalil hisoblanadi.
N.Shermuhamedova dalillami obektiv va subektiv asoslarga ko‘ra farqlash mumkin,
deb ta’kidlab 0’tadi
69
.
Bizning fikrimizcha, obektiv dalil bu empirik daraja
eksperiment va kuzatishlar natijasida olinadi. Subektiv
dalil esa mazkur voqea
hodisalarning subekt tomonidan nazariy tahlil qilishdir. Shuningdek,
dalil ilmiy
bilish standartlariga to‘la mos keluvchi turli-tuman asoslarga tayanadi. Hatto, u
ilmiy bilish chegarasini aniqlab olishga yordam beruvchi ilmiy bilish shakli
hisoblanadi.
Ilmiy dalil ham olimga yangi, haqqoniy ilmiy bilim olishiga
ko‘malashuvchi muhim omil hisoblanadi. Ayni shu ma’noda, dalillami topish, olish
va anglab yetish ilmiy ijodning uzluksiz jarayon ekanligini belgilaydi.
Dalil tushunchasi har xil ma’no-mazmunga ega. «Dalil» atamasining ko‘p
sonli ta’riflari orasida quyidagilami qayd etish mumkin.
Birinchidan, borliq
hodisasi, asos qilib olish mumkin bo‘lgan voqea, hodisa, holat sifatidagi dalil. Bu
inson tomonidan anglangan yoki anglanmaganligidan qat’i nazar mavjud bo‘lgan
hayot dalillaridir.
Ikkinchidan, «dalil» tushunchasi borliqning anglab
yetilgan voqealari va
hodisalarini belgilash uchun qo‘llaniladi. Inson bilish imkoniyatlarining serqirraligi
shunda namoyon boMadiki, borliqning ayni bir dalili
bilishning oddiy va ilmiy
darajalarida, san’at, publisistika yoki yuridik amaliyotda anglab etilishi mumkin.
Shu sababli turli usullar bilan aniqlanadigan har xil dalillaming ishonchlilik darajasi
ham har xil bo‘ladi. Ko‘pincha ilmiy dalil bilan borliq voqeasi o‘xshash bo‘lib
ko‘rinadi va bu ayrim faylasuflar va olimJarga dalil haqiqatini mutlaq haqiqat
sifatida tavsiflash imkonini beradi. Bunday tasawur bilishning haqiqiy manzarasiga
mos kelmaydi, uni dogmaga aylantiradi va soddalashtiradi.
Dostları ilə paylaş: 
