1-mavzu: Kirish. Mustaqillik davrida “O‘zbek xalq og'zaki ijodi”ni o'rganilishi. Folklor ma’naviv tarbiyaning poydevori. Reja

SEMINAR MASHG`ULOTLARI

1- MAVZU: Xalq qo‘shiqlarida ramziy timsollar talqini
Reja:

1. 
   “Qo`shiq” istilohi, janriy xususiyatlari.
   
2. 
   Xalq qo‘shiqlarida ramziy timsollar ifodasi
   

Ko‘pgina xalq qo‘shiqlarida mazmun bilan shakl mustahkam bog‘langan holda yuksak badiiylik kasb etib, eshituvchiga zavq beradi, ayniqsa, qO‘shiqdagi sodda til, O‘tkir ibora va ifoda, mazmundagi mantiqiylik uning ta’sirchaligini yanada oshiradi.

KO‘rganlarim mening yorug‘ dunyoda,
G‘amim soni sochimdan ham ziyoda.
Agar undan qutilmoqqa urinsam,
G‘amim otliq qocholmayman piyoda.
QO‘shiqda asosiy g‘oyani tashuvchi keyingi bayt katta bir ruhiy dunyoni ochgan. Hayotda otliqning piyodaga etib olishi tabiiy hol bO‘lganidek, g‘amdan qochib qutilib bO‘lmaslik ham ayni haqiqat. «G‘amim soni sochimdan ham ziyoda», «G‘amim otliq» kabi istiora va iboralar qO‘shiqning ta’sirchanligini yanada oshirgan.
O‘xshatish, qiyoslash va istioralar O‘zbek xalq qO‘shiqlarida asosiy O‘rin egallaydi:
Piyola rangiga boqsam,
Mening rangimga O‘xshaydir.
Ichidagi qora choyi
YUrak qonimga O‘xshaydir.

Men ham devonai Mashrab,

Jahon birla ishim bormi.
KO‘ngilni senga boy berdim,
Mening aqlu hushim bormi.
Ishq dardiga mubtalo bO‘lgan insonning ruhiy iztiroblari, yurak dardlari nihoyatda mungli, hazin va ayni paytda betakror tashbehlar orqali ifodalangan.
Ishq dardida aqlu hushidan judo bO‘layozgan oshiq O‘zini devona Mashrabga, ishq otashida kuyib qoraygan yurak qonini piyola ichidagi choyga, hijron azobida qolib oqarib ketgan yuzini piyolaning rangiga muqoyasa qilyaptiki, bu O‘xshatish tabiiy va ta’sirchandir.
SHunday lirik qo`shiqlar ham borki, tarixiy hayotda yuz bergan adolatsizliklar, yosh-yosh qizlarning katta mol-mulk evaziga otasi tengi kishilarga sotilishi yoki tariximizga qora dog‘ bO‘lib tushgan ba’zi xonu beklarning xotinbozligi, maishiy buzuqligini O‘zida aks ettiradi:
Osmondagi oylara,
Gul kO‘rmagan soylara,
O‘n uch yoshda sotildi,
Gul bekachim boylara.
Qiz olib, juvon sotgan,
O‘lim bersin xonlara.
Xalq qO‘shiqlarida butun butun bir xalqning ruhiy kechinmalari, dunyoqarashi tO‘laqonli aks etadi. QO‘shiqlar xalq ma’naviyatining qudratini, xalq irodasining bukilmasligini ifodalab, insonni jasoratga, dO‘stlikka, sevgida sadoqatga chorlaydi.
Xalq qo`shiqlarini badiiy-tasvir vositalarisiz tasavvur qilish qiyin. Ayniqsa, O‘xshatishlar va sifatlashlar qO‘shiqning ta’sirchanligini oshirib uning badiiy mukammalligini ta’minlaydi.
YOrim keladi yashnab,
Zar kokilini tashlab.
Xipcha belini ushlab,
SHakar labini tishlab.
Xullas, lirik qO‘shiqlar ham xalq ma’naviy madaniyatining muayyan bir qismi sifatida inson ruhiyati va dunyoqarashi, ichki kechinmalari va estetik ideallarini rang-barang badiiy tasvir vositalari va badiiy obrazlari orqali aks ettiradi.