1 Mavzu. Mantiq ilmining predmeti va axamiyati. Reja Tafakkur mantiq ilmining o‘rganish ob’ekti

a\A{AR\V)=a\ yutish qonuni
A p ( A i V ) = A \
D11(DPS) = (L11D)PM1)S)| distributivlik qonuni
DP(D11S) = (LPD)11(DPS)|
Mashklyar
1 .Quyidagi predmetlar sinflari uchun qaysi belgilarning umumiy, qaysilarining yakka (individual) ekanligini kursating:

1. 
   Uzbek tili - til, axborot belgilari tizimi, ona tili, fikrni ifoda qiluvchi vosita, Uzbekiston Respublikasida davlat tili maqomiga eta til, turkiy tillar guruhiga kiruvchi til.
   
2. 
   Mantiq ilmi: fan, Aristotel asos solgan ilm sohasi, tafakkur shakllari va qonunlari to‘g‘risidagi ta’limot, falsafiy fan, turli yo‘nalishlarga eta, taraqqiy etib boruvchi ilmiy tizim, oliy o‘kuv yurtlarida o‘qitiladigan fan, grekcha «10505» so‘zi bilan ataladigan fan.
   

2. 
   Kuyuщagi predmetlar sinflari uchun qaysi belgilar muhim hisoblanadi?
   

2.1 .Ont - borlikni aks ettiradi, inson miyasining funksiyasi, ideal xalda mavjud, ijtimoiy hodisa, Platon goyalar dunyosi deb atagan soxa, ongsizlik xodisasi bilan yonma-yon mavjud, tabiat singari abadiy mavjud emas, nutkda reallashadi.

2. 
   Vatan - tug‘ilib o‘sgan er, sajdagoh kabi muqaddas joy, ajdodlarimiz kurgan va e’zozlagan madaniyat maskani, dushmandan ko‘riqlanadigan hudud.
   

2. 
   Quyidagi tushunchalarning mazmuni va hajmini ko‘rsating:
   

Jamiyat, inson, konun, mulk, din.
Namuna: «Milliy istiqlol mafkurasi» tushunchasi mazmunida uning quyidagi muhim belgilari aks etadi:
« -O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, milliy va umuminsoniy qadriyatlar, demokratiya tamoyillariga asoslanadi;

• 
  xalqimizning asrlar davomida shakllangan yuksak ma’naviyati, an’ana va udumlari ulug‘ bobokalonlarimizning o‘lmas merosidan oziklanadi;
  
• 
  adolat va haqikat, erkinlik va mustakillik g‘oyalari hamda xalkimizning ishonch va e’tikodini aks ettiradi;
  
• 
  yurt tinchligi, Vatan ravnaki va xalq farovonligini ta’minlashga xizmat kiladi;
  
• 
  jamiyat a’zolarini, aholining barcha katlamlarini Uzbekistonning buyuk kelajagini yaratishga safarbar etadi;
  
• 
  millati, tili va dinidan qat’i nazar, mamlakatimizning \ar bir fuqarosi kalbida ona-Vatanga muhabbat, mustakillik goyalariga sadokat va o‘zaro hurmat tuyg‘usini karor toptiradi;
  
• 
  jamoatchilik qalbi va ongiga fikrlar xilma-xilligi, vijdon erkinligi tamoyillariga rioya kichgan xodda ma’rifiy yo‘l bilan singdiriladi». (Milliy istiqlol goyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar.T.,2000,28-6.).
  

Uning hajmini esa O‘zbekistovda istiqomat kiladigan, o‘z takdirini shu zamin bilan bog‘lagan har bir kishining, «Vatanim menga nima berdi», deb emas, balki «Men Vatanim ravnaki uchun nima kilyapman», degan masuliyag tuygusi bilan yashaepai kishipyar» tashkil etadi (karang: o‘sha asar, 28-beg).

2. 
   Kuiidagi tushunchalarga mapshndsh tyavsif berinp
   

Substansiya, kentavr, norasmiy kabul, baxt, go‘zallik, ishchi...,„
Namuna: o‘simlik - umumiy. ayiruvchi, universal hajmli, konkret,
nisbatsiz, ijobiy.
5-Kuyitsagi tushunchalar bilan moslik munosabatida bo‘lgan tushunchalarni toping.
Oliy Majlis, Amir Temur tug‘ilgan joy, tent tomonli to‘gri to‘rtburchak, Aristotel, «Donishnoma» asari muallifi, tafakkur.
Namuna: «Ikkinchi muallim» - Forobiy.
b.Kuyvdagi tushunchalar o‘rgasidagi munosabatlarni aniklang va ularning doiraviy shaklini chizing:
6.1 .Davlat, Uzbekistan Respublikasi, AQSH.

2. 
   Ma’rifat, jaholat.
   
3. 
   Farosatli kishi, befarosat kishi.
   
4. 
   Kimyoviy element, metall, metall emaslar.
   
5. 
   YOshlar, talaba, Uzbekistan Milliy universiteti.
   

1. 
   Kuyidagi hsshlarning kaysilarida umumlashtirish amati to‘g‘ri bajarilgan?
   
   1. 
      Tarix - ob’ektiv jarayon - borliq.
      
   2. 
      Teatr - ma’naviyat - jamiyat.
      
   3. 
      Din - qadriyat - boylik.
      
   4. 
      Jinoyat - terrorizm - xalqaro terrorizm.
      
   5. 
      Format mantiq - mantik - fan.
      
2. 
   Quyidagilarda tushunchalarni chegaralash amali to‘g‘ri bajarilganmi?
   
   1. 
      Alloma - islom dunyosida mashxur zot - Al-Buxoriy.
      
   2. 
      Ma’rifatparvar - jadid - CHo‘lpon.
      
   3. 
      Ilm - yulduzlar hakidagi ilm - ilmi nujum (astrologiya).
      
   4. 
      Krnunchilik - Konstitutsiya - Uzbekistan Respublikasi Konstitutsiyasi.
      
3. 
   Sinflar ustidagi kuyidagi amallarni ixtiyoriy olingan tushunchalar yordamida bajaring va ularnint natijalarini shakllarda shtrixlangan hodda tasvirlab bering.
   
   1. 
      ApV.
      
   2. 
      A1SH.
      
   3. 
      ApVpS.
      
   4. 
      A1DV11S).
      
   5. 
      (A11V)pS.
      

YU.Kuyidagi tushunchalarni o‘zingiz tashtb olgan asoslar bo‘yicha bo‘ling:
ta’lim, tarbiya, dunyokarash, fan, jinoyat, jazo.

11. 
    Kuyidagi bo‘lish amallarining qaysilari noto‘g‘ri bajarilgan va ularning sababi nimada?
    
    1. 
       Uzbekistan Milliy universiteta 15 ta fakultetga bo‘linadi.
       

11.2.0ng individual ong va ijtimoiy oshta bo‘linadi.
1 TZ.Qonunlar dinamik konunlar, statistik konunlar va jamiyat qonunlariga bo‘linadi.

4. 
   Davlatlar respublika, konstitutsion monarxiya, absolyut monarxiyaga bo‘linadi.
   
5. 
   Korxonalar bankrot korxonalar va bankrot emas korxonalarga bo‘linadi.
   

12. 
    Quyidagilarni ta’riflashning qaysi turiga mansub ekanligini aniklang:
    
    1. 
       « ...Zardushtni etishtirgan o‘lka nomini Arianem Voynax deb atagan. Buning ma’nosi «Oriylar yashaydigan makon». Keyinchalik bu Axdmoniylar yoki parfiyaliklar tilida - naxvavaycha tilida «Xo-oriy- zamii» yoki «Xo-oriy-zem» shaklida ko‘llanilgan» (ya’ni Xo - ulkan, katta; Oriy - oriy; zem - zamin, er, tuproq. o‘lka, maskan). (Tohir Karim. Mukdsdas «Avesto» izidan. T., CHo‘lpon, 2000, 116-bet.)
       
    2. 
       Milliy istiklol mafkurasi xalqni - xalq, millatni - millat etadmgan, uning sha’nu sharafi, or-nomusi, ishonch-e’tiqodini ifodalaydigan, jamiyatimizning o‘ziga xos tarakkiyot yo‘li, turmush tarzi, tub manfaatlariga tayangan holda muttasil rivojlanib, takomillashib boradigan goyalar tizimidir (I.Karimov).
       
    3. 
       «Milliy g‘oya millat tafakkurining mahsulidir» (Milliy istiklol goyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T.,2000, 6-bet).
       
    4. 
       «Iymon - paygambar zikr etmish xukmlarni til bilan aytib, dil bilan tasdiklab, jon-tan ila unga amal qilmoklikdan iborat» (Imom Bazzoliy. Oxiratnoma («Ey farzand» risolasi). T.,1994,5-bet).
       

13. 
    Quyidagi ta’riflar to‘g‘rimi? Agar xato bo‘lsa, sababi nimada?
    
    1. 
       Jinoyatchi - jinoyat sodir qilgan kishidir.
       
    2. 
       Inson oldi-sotdi ishlarini bajarishga layoqatli hayvovdir (Al- Forobiy).
       
    3. 
       Foton - tinch holatda massaga ega emas zarrachadir.
       
    4. 
       Bola qalbi toza taxtaga o‘xshaydi, unga har kanday tasvirni osonlikcha chizish mumkin (Davoniy).
       
    5. 
       Millat - kishilarning nisbatan turg‘un tarixiy birliga.
       
14. 
    Quyidagi tushunchalarga nominal ta’rif bering: demokratiya, algoritm, mifologiya, din, atom.
    
15. 
    Kuyidagi tushunchalarga real ta’rif bering: oila, axlok,, san’at, haqiqat, fukdrolik jamiyati, islohot, mafkuraviy bo‘shliq, ekologik bo‘hron.
    

Takrorlash uchun savollar

1. 
   Tushuncha nima?
   
2. 
   Tushuncha qanday mantiqiy usullar yordamida hosil qilinadi?
   
3. 
   Tushuncha va so‘z o‘rtasida qanday aloqa mavjud?
   
4. 
   Tushunchaning mazmuni va xajmi deganda nimani tushunasiz, ular o‘rtasida qanday munosabat mavjud?
   
5. 
   Tushunchaning qanday turlari mavjud?
   
6. 
   Tushunchalar o‘rtasida qanday munosabatlar bor?
   
7. 
   Tushunchani chegaralash va umumlashtirish amallarining maqsadi va mohiyati nimada?
   
8. 
   Tushunchani bo‘lishning maqsadi nimadan iborat?
   
9. 
   Tushunchaning ta’riflashni bilishda qanday ahamiyati bor?
   

10.Ta’riflashga o‘xshash usullar qanday hollarda ko‘llaniladi?