1-mavzu. Mavzu: O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari Mavzu rejasi

Tekshirish uchun savollar:
1. Tayanch – harakat sistеmasi qanday organlardan iborat?
2. Tayanch – harakat sistеmasi qanday vazifalarni bajaradi?
13. Tayanch – harakat sistеmasi qanday yosh xususiyatlarga ega?
4. Muskullarning vazifasi va uning yosh xususiyatlari nimalardan iborat?
5. Sinf jixozlariga qanday gigiеnik talablar qo`yiladi?


Tayanch tushunchalar:
Skеlеt, muskul, umurtqa pog`anasi, skolioz, jismoniy charchash.
9. Mavzu: Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi.
Mavzu rejasi:
1.Ovqat hazm qilish tizimining umumiy tuzilishi.
2.Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari.
3.Organizmda modda almashinuvi.
4.Ovqatlanish gigiyenasi.
Odam xayot faoliyatini saqlashi, mexnat qilishi, o’sib
rivojlanishi uchun tashqi muhitdan ovqat moddalarini qabul qiladi.
Ovqat hazm qilish kanalida mehanik maydalanadi, ximikparchalanadi, so’riladi.
Odamning hazm qilish kanali 8-10 m uzunlikda bo’lib,
devori uch qavatdan: ichki - shillik, o’rta-muskul, tashki- seroz
qavatlaridan tuzilga. Ovqat xazm qilish kanaliga : og’iz bo’shligi va
undagi organlar halqum, qizil o’ngach, oshqozon, ingichka va
yug’on ichaklar, yirik bezlardan – jigar, me’da osti bezi kiradi .
Ovqatning tarkibida oksillar, yog’lar, uglevodlar, vitaminlar, mineral tuzlar va suv bo’ladi .
Og’iz bo’shligi, og’iz daxlizi va xaqiqiy og’iz bo’shligidan
tashkil topgan bo’lib, bu yerda ovqat tishlar yordamida mexanik
maydalanadi, so’lak bezlaridan ishlab chiqarilgan so’lak yordamida
qisman ximik parchalanad, ovqat luqmasi sulak bilan aralashadi .
Og’iz bo’shlig’i shilliq parda bilan qoplangan bo’lib, mexank, ximik,
temperatura ta’siriga chidamlilik xususiyatiga ega .
Yutish . Yutish murakkab fiziologik prosess bo’lib, nerv
markazi uzunchoq miyada joylashgan. Yutish nafas olish bilan bog’lik
. Ovqat luqmasi chaynalib, so’lak bilan aralashgandan so’ng,
shilliklanib til yordamida yutkumga o’tkaziladi. Yutish vaqtida
markazga intiluvchi til tomoq nerv impulslar kelib, ovqat luqmasi
yutiladi. Ovqat yutilgandan so’ng qizil o’ngach orqali oshqozonga
o’tadi. Ona qornida bolaning 5 oyligidan boshlab sut tishlarining
xujayralari vujudga kela boshlaydi. Bolaning 6-8 oyligidan boshlab sut
tishlari chiqa boshlaydi. Avval 6 oylikdan kesuvchi so’ng sut tishlari,
kichik oziq tishlar chiqadi. Sut tishlari 20 ta bo’ladi: 2 ta kesuvchi,
1 ta qozik, 2 ta kichik oziq tishl
ari. Sut tishlari 6-7 yoshdan boshlab doimiy tishlar bilan o’rin
almashiniladi. Bolaning 7 yoshida birinchi katta oziq tishi, 8 yoshida
birinchi kichik oziq tishi, 13-16 yoshida katta og’iz tishi, 11-15
yoshida ikkinchi oziq tishlar, 18-30 yoshida uchinchi oziq tishlar
chiqadi. Bolalarning sut tishlari doimiy tishlar bilan almashinish
davrida tishlarni parvarish qilishni o’rgatish lozim. Uxlashdan
avval tishlarni cho’tka va poroshok bilan tozalash, ovqatlangandan
so’ng og’izni iliq sovuq suv bilan chaykash zarur. Bolalar juda
sovuq yoki juda issiq ovqatlarni iste’mol qilish, tishi bilan qattik
narsalarni maydalashi mumkin ema. Bolalarda ovqat chaynashib
davomligigi avval uzoqroq bo’sa, so’ng kamaya boradi. Bolalarning 11-12
yoshida ovqat moddalariga bir sutkada 200 sm, ovqatdan tashqari
vaqtida 400-600 sm -3 ajraladi. Bu so’lak tarkibida ptalin fermentining
konsentrasiasi yuqori bo’ladi 2 yoshdan 15 yoshgacha so’lakning tarkibida oqsil mikdori ortib boradi