1-mavzu. Mikrobiologiya fani, o’rganish obe’ektlari, vazifasi hamda bo’limlariga tavsif

 
Prokariot hujayralarining kimyoviy tarkibi. Element tarkibi. hujayra 
tarkibidagi suvning hujayra hayotidagi ahamiyati.
Mikroorganizmlarning oziqa moddalariga bo’lgan extiyoji. Mikroorganizm 
hujayrasining asosiy qismini suv (80-90%) tashkil qiladi (bakteriyalar biomassasini tsentrifuga 
yordamida ajratib olib, cho’kma analiz qilinganda uning 70 - 85 % suv, 15 - 30% ni quruq 
biomassa tashkil etadi). Agar bakteriya hujayrasi ko’p zaxira moddalar (lipidlar, polisaxaridlar, 
polifosfatlar yoki oltingugurt) tutsa, uning quruq moddasi ham ko’proq bo’ladi. 
Bakteriyaning quruq moddasi - bu asosan polimerlar oqsil (50%), hujayra devori 
moddalari (10 - 12%), RNK (10 - 20%), DNK (3 - 4%) hamda lipidlar (10%) dan tashkil topgan. 
Eng muhim kimyoviy elementlardan: uglerod - 50%, kislorod - 20%, azot - 14%, vodorod - 8%, 
fosfor - 3%, oltingugurt - 1%, kaliy - 1%, magniy – 0,5% va temir – 0,2%. Bulardan tashqari, 
hujayra tarkibida oz miqdorda, lekin fiziologik aktivlik uchun zarur bo’lgan bir qancha 
mikroelementlar: marganets, bor, molibden, rux, mis, kobalьt, brom, yod va boshqalar ham 
uchraydi. Buni quyidagi 4-jadvalda keltirilgan mikroorganizmlar hujayra moddasining ximiyaviy 
tarkibi haqidagi ma’lumotlardan ko’rish mumkin.  
Mikroorganizmlarning oziqlanish tiplari 
Oziqlanish tipiga ko’ra, bakteriyalar juda xilma-xil guruhlarga bo’linadi va quyidagi 
atamalar bilan nomlanadi:  
avtotrof (o’z-o’zini ovqatlantiruvchi);
geterotrof (boshqalar hisobiga ovqatlanuvchi) usulda oziqlanish termini hayvonlar va 
o’simliklar uchun qo’llaniladi. Lekin mikroorganizmlar uchun yetarli emas, chunki 
mikroorganizmlarda bu bo’linish energiya manbaiga ko’ra va uglerod manbaiga ko’ra turli 
guruhlarga bo’linadi: 
fototroflar- energiya manbai yorug’lik bo’lsa; 
xemotroflar - energiya manbai bo’lib har xil organik va anorganik moddalar xizmat 
qiladi, agarda anorganik moddalar (N
2
, NN
3
, N
2
S, Fe
h2
, S0
2
) va boshqalar bo’lsa — litotroflar 

---

(grekcha litos so’zi tosh degan ma’noni bildiradi), tayyor organik moddalarni o’zlashtiruvchilar 
—organotroflar deb ataladi. 
Mikroorganizmlarning o’zlashtiradigan energiya manbai va elektoron donoriga qarab
fotoorganotroflar, fotolitotroflar, xemoorganotroflar va xemolitotroflarga bo’linadi. Quyida 
Mishustin bo’yicha eng ko’p tarqalgan oziqlanish tiplarini keltiramiz. 
1.Fototrofiya ( energiya manbai quyosh energiyasi). 
1.1. Fotolitoavtotrofiya tipidagi oziqlanish hujayra moddalarini yorug’lik nuri, CO
2
, 
neorganik moddalar (H
2
O, H
2
S, S) yordamida quradi. Ya’ni fotosintezni amalga oshiradi. Bu
gruhga tsianobakteriyalar, qirmizi bakteriyalar va yashil bakteriyalar kiradi. TSianobakteriyalar 
o’simliklar kabi CO
2
ni fotoximiya yo’li bilan suv molekulasidagi vodorod bilan quyidagi 
reaktsiyani amalga oshiradi: 
CO
2
+ H
2
O _____yorug’lik nuri 

(CH
2
O)

+ O
2 
 

Bu simvol (CH
2
O)

ni qaytarilish darajasi va undagi uglerodlar sonini ko’rsatadi. 
Qirmizi oltingugurt bakteriyalar fotosintezni amalga oshiradigan  a va  b xlorofillarni va
har xil karotinoid pigmentlarga ega. Bu bakteriyalar H
2
S tarkibidagi N ni ishlatib organik 
modda hosil qiladi. TSitoplazmada oltingugurt donalari to’planadi va ular keyinchalik sulьfat 
kislotasigacha oksidlanadi: