1: Mavzu: O‘simliklarning areallari reja O`simliklar geografiyasi faniga kirish

2. ATROF MUHIT OMILLAR VA O‘SIMLIKLARNING TARQALISHI
O‘simliklarning ekologiya xususiyatlari. U yoki bu turning atrof muhitga bo‘lgan umumiy talabi irsiy belgilangan. Har bir tur maxsus ekologiya xususiyatlarga ega. Bundaylarga masalan, haroratga, namlikni, oziq moddalarni mavjudligiga, yorug‘likka va shu kabilar kiradi. O‘simlikning rivojlanishini dastlabki niholligida, gullayotganida, meva-urug‘ hosil bo‘layotganidagi talablari albatta bir xil emas. Bu ekologiya omillari o‘simlikning xususiyatlariga mos kelganda yaxshi o‘sadi hamda hayotiy davrini to‘la o‘taydi. Shunga ko‘ra o‘simliklarning o‘sishi, tarqalishi anchagina xolda atrof muhitning omillari ta’siri bilan belgilanadi. Bunga faqat abiotik omillargina emas tirik olam, ya’ni boshqa o‘simliklar va hayvonlar ham o‘zining ta’sirini albatta o‘tkazadi. Bu o‘rinda odamlar ham “qarab turmaydi”.
Iqlimning o‘simliklarni tarqalishiga ta’siri. Kurrai zaminimizda o‘simliklarning katta maydonlarda tarqalishini yuzaga kelishi ma’lumki, iqlimiy omillar bilan bog‘liq. Soddaroq qilib aytadigan bo‘lsak bu borada ekvatordan qutblarga borgan sari haroratning pasayib borishi muhim ahamiyatga ega. SHu bilan birga o‘simliklarning o‘sib rivojlanish muddati-davrlari ham qisqarib boradi. Bu omillarga bog‘liq xolda o‘simliklarning bo‘yini balandligi ham janubdagilardan shimoldagilarda pasayadi. O‘simlik o‘sayotgan joylardagi xilma xil tashqi muhitning sharoiti o‘simliklar jamoalari bilan bir qatorda alohida turlarga ham ta’sir qiladi. Iqlimiy omillar turlarni yirik mintaqada tarqalishini belgilaydi. Va aksincha, mintaqalarda o‘simliklarning tarqalishi eng avvalo tarixiy taraqqiyoti, tarqalishidagi xususiyatlari kabilar ham iqlimiy, bir tomondan tuproq (edafik) omillar bilan ham bog‘liq.
K
Климадиаграмма
limadiagrammalar. Iqlimiy omillarni o‘simliklarning er yuzasi (suv) bo‘ylab tarqalishi va jamoalarning hosil qilishiga ta’siri shubhasiz juda katta, shu boisdan tadqiqotchilarni bu masalaga e’tibori ko‘proq bo‘lgan. Iqlim omillarini o‘simliklarga ta’sirini darrov ko‘zga tashlanadigan xolda ifodalansa uni anglash, fikrlash qulay bo‘ladi. Iqlimga doir bir qancha jadvallardagi ma’lumotlar botaniklar uchun biroz qiyinchilik tug‘diradi. Bu borada o‘simliklar ekologiyasi bo‘yicha mutaxassis G. Valter iqlim diagrammasi-klimadiagramma yaratdi. Bu diagrammalar ancha ixcham, iqlimiy omillarning qandayligini yaqqol namoyon qiladi. Bu diagrammalarni “o‘qib” anglash uchun tegishli harakat zarur. Klimadiagrammadagi gorizantal chiziqda yilning o‘n ikki oyi belgilanadi. Gorizantal chiziqning ikki chekkasidan vertikal chiziq o‘tkazilib chapdagisida harorat belgilanib uni ustida yilning o‘rtacha harorati (12 oy uchun) ko‘rsatiladi. O‘ng tomondagi tikka chiziqda yog‘adigan yog‘inning miqdorlari (0, 20, 40, 60 ............ 100 mm) uni ustida bir yilda yoqqan yog‘inning 12 oyga taqsimlanganidagi miqdori ko‘rsatiladi. Qizil chiziq bilan har oydagi haroratni o‘zaro bog‘lab chiqiladi. Yog‘ingarchilikni yil davomida o‘zgarib borishi ko‘k (moviy) rang bilan belgilanadi. Klimadiagrammaning pastida chaproqda ilmiy ma’lumotlar olingan joy, uni dengiz sathiga nisbatan balandligi raqamlarda ko‘rsatiladi. Ko‘rinishidan o‘xshash diagrammalar o‘xshash ekologiya sharoitlarini, o‘simliklar tiplaridagi avvalo tashqi ko‘rinishidagi o‘xshashliklarni bildiradi.