№1 Mavzu: Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasining predmeti

4.1. Pedagogik fanlarni o‘qitish jarayoni mohiyati va uning 
vazifalari. 
Tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar o‘zaro tashkiliy hamkorlikda 
faoliyat ko‘rsatuvchi barcha ko‘rinishdagi maktabgacha tarbiya, o‘rta 
umumiy ta’lim maktablari, o‘rta maxsus o‘quv yurtlari, oliy o‘quv 
yurtlari, maktabdan tashqari tarbiya muassasalarining o‘zaro 
uzviylikdagi bog‘liqlik pedagogik tizim deyiladi. 
Tizim (mustaqil tushuncha sifatida) o‘zaro bog‘langan ko‘plab 
elementlar (tarkibiy qismlar) o‘rtasidagi mustahkam birlik va o‘zaro 
yaxlitlikdir. Demak, ta’lim yaxlit tizim sifatida ko‘plab o‘zaro bog‘liq 
quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi: ta’lim maqsadi, o‘quv 
axborotlari, o‘qituvchi va o‘quvchilarning ta’limiy faoliyatlari, uning 
shakllari, pedagogik muloqot vositalari, shuningdek, ta’lim jarayonini 
boshqarish usullari. 
Ta’lim jarayoni yaxlit tizim sifatida quyidagicha namoyon bo‘ladi:
Pedagogik jarayonning rivojlanish dinamikasi uning ichki harakati, 
tarbiyachi bilan tarbiyalanuvchi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar 
xarakteriga, o‘zaro tahsir kuchiga bog‘liq. 
Pedagogik jarayonni tashkil etishning o‘ziga xosligi: tarbiya 
obyekti bir vaqtning o‘zida tarbiya subyekti ham hisoblanadi. O‘zaro 
faollikka asoslangan pedagog va tarbiyalanuvchi o‘rtasidagi hamkorlik 
pedagogik o‘zaro ta’sir tushunchasini to‘laroq aks ettiradi. 
Sub’ekt bilan obhekt o‘rtasida turli-tuman aloqalar mavjud:
Axborot xarakterida (o‘zaro axborotlar almashinib turish). 
1.
Tashkiliy faoliyat aloqalari (o‘zaro birgalikdagi faoliyat). 
2.
Kommunikativ aloqalar (muomala, munosabat). 
3.
Boshqaruv va o‘z-o‘zini boshqaruv aloqalari. 
Pedagogik jarayonning asosiy elementlari: maqsad, vazifa, vosita 
va natija. Vosita keng mahnoda mazmun, shakl va usullarni o‘z ichiga 

---

62 
oladi. Pedagogik jarayonni harakatlantiruvchi kuchlar: qo‘yilgan 
talablar bilan tarbiyalanuvchi imkoniyatlari o‘rtasidagi ziddiyatlardir. 
Xuddi shu qarama-qarshilik rivojlanish uchun asosiy manba bo‘lib 
xizmat qiladi. 
Ta’lim-tarbiya tizimida barcha maqsad va vazifalarni, shuningdek, 
uning tarkibiy qismlarini kompleks hal etishga yo‘naltirilgan jarayon 
yaxlit pedagogik jarayon sifatida qabul qilingan. 
Yaxlit pedagogik jarayonning tashqi qonuniyatlari: 
1.
Pedagogik jarayonning maqsadi nafaqat ta’lim va tarbiya 
vazifalarini qamrab oladi, balki pedagogni ham, o‘quvchi shaxsini ham 
har tomonlama barkamol qilib rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. 
2.
Yaxlit pedagogik jarayon, uning maqsad-vazifalari, mazmuni, 
shakl va metodlari jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlaridan kelib 
chiqadi va u jamiyatning mafkurasi va siyosatiga bog‘liq. 
3.
Pedagogik jarayonning maqsad va vazifalari nafaqat shaxs 
ehtiyojiga, balki uning imkoniyatlariga ham bog‘liq bo‘lib, bu uning 
tashqi belgilaridir. 
Yaxlit pedagogik jarayonning ichki qonuniyatlari: 
1.
Ta’lim-tarbiya va rivojlanish o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik. 
2.
Tarbiya va o‘z-o‘zini tarbiyalash o‘rtasidagi bog‘liqlik. 
3.
Shaxs faoliyati bilan uning munosabati o‘rtasidagi bog‘liqlik. 
4.
Shaxs va jamoa o‘rtasidagi bog‘liqlik. 
5.
Shaxsning imkoniyatlari bilan pedagogik tahsir o‘rtasidagi 
bog‘liqlik. 
6.
Vazifa, mazmun, shakl va metodlar o‘rtasidagi bog‘liqlik. 
3.Yaxlit pedagogik jarayon bosqichlari .