1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

11.7-rasm. Tokarlik ishlashda keskichni surilish trayektoriyasi. a-ishlash sxemasi; b-
qora ishlovchi keskich surilish trayektoriyasi; c-toza ishlovchi keskich surilish trayektoriyasi; 
raqamlar bilan o‘tishlarni bajarish ketma-ketligi. 
So‘ngra keskich ishchi surilishida nuqta 3 ga suriladi birinchi o‘tishni 
bajarib; ishlash zonasidan chiqayotgan keskichni zagotovkaga tegib ketmasligini 
ta’minlash uchun nuqta 4 ga o‘tadi; tezlik bilan nuqta 5 ga kiradi va 6 nuqtaga 
yaqinlashadi - ikkinchi o‘tishni bajaradi. 
Keskich shpindelga o‘rnatilgan stanoklarda (11.8-rasm) ishlaganda, odatda, 
koordinatlar soni ikkidan ortiq bo‘ladi. Bunday holda trayektoriyani ikki 
koordinatali tekislikda yoki aksonometriyada tasvir qilish tavsiya qilinadi (11.8-
rasm, c). 

---

228 
11.8-rasm. Parmalash, frezerlash va parmalash-frezerlash
-
ichki
 
yo‘nish stanoklarida 
ishlashda ishlash sxemasi (a) va keskichlarni siljish trayektoriyasi (b, c). 
I, II -parmalashda qirqish uchun qiytim; III, IV-zenkerlash uchun qiytim; V, VI-
razvertkalash uchun qiytim; (1-6-parmalashdagi tayanch nuqtalar nomerlari). 
Tayanch nuqtalarni koordinatalari ishlash sxemasi asosida aniqlanadi. 
Ishlash sxemasida ta’minlanayotgan diametrik o‘lchamlar D
1….
D
8
va d
1
...d
3
o‘qlar 
o‘lchamlari l
1
...l
3
va C, M; koordinata o‘lchamlari H, B va markazlar orasidagi 
masofa A ko‘rsatiladi (11.7 va 116.8-rasmlar). 
Tokarlik ishlashda (11.7-rasm) koordinatalar quyidagi ko‘rinishda 
aniqlanadi. 

---

229 
(11.5) 
(11.6) 
va hokazo 
Parmalash, frezerlash va parmalash- frezerlash- ichki yo‘nish stanoklarida 
ishlanganda (11.8-rasm, a). 
(11.7) 
Bu yerda z
01, 
x
01
, y
01
- birinchi keskichni (parmani) shakl hosil qiluvchi tig‘ini 
kordinatalari, qolgan nuqtalar kordinatalari: 
(11.8) 
Barcha nuqtalarda kordinata 
y=H
.
Yakunida stanokda bajarilish tartibida usul va o‘tishlarni to‘la ro‘yxatini 
tuzish lozim. Tokarlik ishlash holati (11.7-rasm) uchun shunday ro‘yxatning bir 
qismi quyidagi jadvalda berilgan. 
Zinapoyali valni (11.7-rasm, a) RDB tokarlik stanogi 16K20T1 dastgohida 
mexanik ishlashni dasturini bir qismi. 
11.1-jadval. 
№ 
t/r 
Priyom va o‘tishlar mazmuni
Kod
1 
Shindel aylanishini soat strelkasi bo‘yicha aylanish 
soni n=1000 ayl/min bilan yoqish
№0M3 
№156 
2 
Keskich kallagini holat birga burish
№2T1 
3 
Surish 0,3 mm/ayl yoqish
№3F30 
4 
Nuqta 1 ga tez ko‘chish
№GOOZ(z
1
) 
5 
Nuqta 2 ga tez ko‘chish 
№5GOOZ(D
1
) 
6 
Yo‘nish nuqta 3 gacha
№6GO1Z(l
1
) 
7 
Nuqta 4 ga olib borib qo‘yish
№7GO1Z(D
1
+0.5) 

---

230 
8 
Nuqta 5 ga tez olib borib qo‘yish
№8GOOZ(z
1
) 
Eslatma
: qovus ichida tayanch nuqtalarning mos 
yo‘nalishidagi koordinatalari ko‘rsatilgan. 
Operatsiya mazmunini kodirovka qilish, stanokni texnik hujjatlarini 
tarkibiga kiruvchi konstruksiyasi bo‘yicha bajariladi. Kod deb raqamli va harfli 
belgilarining tizimiga aytiladi. Bularning kombinatsiyalari orqali ishlash dasturini 
tashkil etuvchisi bo‘lgan axborot bir qiymatda ifodalanishi mumkin. Bizda Xalqaro 
kod ISO-7 bit qabul qilingan va standart bilan qonunlashtirilgan. 
Axborotni kadrlar bo‘yicha kodirovka qilinadi. Kadr deb kodirovka qilish tili 
frazasi tushuniladi. Bu mazmun bo‘yicha tugallangan va bunda so‘zlar 
qaytarilmasligi bilan o‘ziga xosdir. 
So‘z deganda stanok tomonidan bajarilayotgan qandaydir funksiya 
tushuniladi. 
Kadr yagona strukturaga ega NGXYZUVWABCFSTMLF; bu yerda, N-kadr 
nomeri; G-tayyorlanadigan funksiya; X, Y, Z, U, V, W, A, V, S-siljishlar 
to‘g‘risida geometrik axborot; F, S, T-texnologik axborot mos ravishda keskichni 
surish, shpindelni aylanish chastotasi va keskichni holati to‘g‘risida; M-yordamchi 
funksiya; L, F-kadrni tugashi (qatorni o‘tishi).