1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

11.5-rasm. O‘tishlarni bajarish ketma-ketligini tanlash sxemasi; 
a-zinapoya valni qora tokarlik ishlash (1-10-o‘tishlar ketma-ketligi); b-bir xil ikkita teshikni 
ishlash(1, 4-parmalash; 2, 5-zenkerlash; 3, 6-razvertkalash); 
c-zinapoyali teshikni parmalsh (1-3-o‘tishlar ketma-ketligi). 
Ikkita bir xil teshikni ishlashda (11.5-rasm, b) variant 1
2
3
4
5
6 da 
keskichlarni almashtirish uchun ketgan vaqt ko‘proq, quyidagi variantga nisbatan 
1
4
5
2
3
6. Lekin, birinchi variantda bir holatdan ikkinchi holatga o‘tish 

---

223 
vaqti kam. Uzil-kesil xal qilishda yordamchi vaqt yig‘indisi kam bo‘lgan variant 
qabul qilinadi. 
Zinapoya teshiklarni ketma-ket parmalashda (11.5-rasm, c) variant 1
2
3 
ni asosiy vaqti variant 3
2
1 ga nisbatan ancha kam. Qolgan holatlarda 
variantlar bir xil baholi ekanligini hisobga olinsa, loyihalashda birinchi variantni 
qabul qilish kerak. 
Bulardan so‘ng qirquvchi asboblar va ularning soni aniqlanadi. Keskichlarni 
turlari belgilangan o‘tishlar mazmunidan kelib chiqqan holda tanlanadi. Albatta, 
keskichlarni sonlari stanokka o‘rnatilish mumkin bo‘lgan joyidan ko‘p bo‘lishi 
kerak emas. 
Qirqish rejimlarini RDB stanoklar uchun hisoblash-tanlash-belgilash 
umumiy qoidalar asosida olib boriladi. Bir qator hollarda qirqish jarayonini 
ishonchliligini oshirish maqsadida qirqish rejimi qiymatlari 10÷15%ga 
kamaytiriladi. 
RDB stanoklarni o‘ziga xosligi boshlang‘ich koordinata nuqtani tanlashdir. 
Boshlang‘ich nuqta deb ijrochi organni holati tushuniladi. Shu nuqtadan u dastur 
bo‘yicha surila boshlaydi. Uning koordinatalari stanokning boshlang‘ich nol 
nuqtasiga qarab aniqlanadi. Stanokning nol nuqtasi - bu uning koordinat tizimining 
boshlanishidir. RDB stanoklarda o‘ng tomonli to‘g‘ri burchakli tizim XYZ qabul 
qilingan. O‘q Z hamma vaqt shpindel aylanishiga parallel yo‘nalgan (11.6-rasm). 
O‘q Z ning musbat yo‘nalishi parmaning detaldan chiqish yo‘nalishi bilan to‘g‘ri 
keladi. 
O‘q 
Y 
yo‘naltiruvchi 
tekisligiga 
perpendikulyar 
yo‘nalgan. 
Yo‘naltiruvchilar o‘z navbatida Z o‘qiga parallel. X o‘qi tekislik ZY ga 
perpendikulyar. X, Y, Z o‘qlari atrofida aylanish mos ravishda A, B, C ifodalaydi. 
Agar stanokda bir qancha supportlar, shpindellar va hokazolar bo‘lsa, siljishi U, V, 
W, aylanishi D va E bilan ifodalanadi. 
Dastlabki nuqta standart bilan belgilanmagan. Tokarlik stanoklari 
markazlarida ishlash holati uchun dastlabki nuqta 
O
c
deb zagotovka chap toretsini 
aylanish o‘qi bilan uchrashish nuqtasini olish tavsiya qilinadi. Patronda ishlashda 

---

224 
esa, zagotovka bazaviy toretsining aylanish o‘qi bilan uchrashgan nuqtasi olinadi 
(11.6-rasm, a).