1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

5.11-rasm. Texnologik baza doimiyligi printsipiga rioya qilish uchun 
qo‘llaniladigan konstruktiv qismlarga misollar. 
 
Avtomobil porsheni kabi detallarda silindrik yuza D bajariladi (5.11-rasm, 
c); korpusli detallarda L masofada 2 ta teshik ochiladi-d (5.11-rasm, d); ko‘plab 
ishlab chiqarishda mahsus moslamalar ishlatiladi (5.11-rasm, e). 
O‘rnatish xatoligini ikkinchi bo‘lagi bu mahkamlash xatoligidir. Har bir 
zagotovka stanokning yoki moslamaning o‘rnatish qismlariga bazalanishidan 
(o‘rnatishdan) tashqari kuch bilan mahkamlanishi lozim, shundagina u o‘zining 

---

115 
hamma erkinlik darajalaridan mahrum bo‘ladi. Bu kuchlar zagotovkani 
deformatsiyalaydi. 
Natijada, 
o‘lchash 
bazasi 
suriladi, 
zagotovka 
esa 
deformatsiyalangan holda ishlanadi. Bu hisobga olinishi lozim. Deformatsiya 2 
ko‘rinishda bo‘ladi: zagotovka materiali deformatsiyalanadi va yuzani ustki 
qatlamlari deformatsiyalanadi. Bularning ulushi zagotovka bikirligiga bog‘liq. 
Ko‘pchilik sharoitda yuza qatlamlari deformatsiyasi hisobga olinadi. 
O‘lcham aniqligini mahkamlash xatoligiga bog‘liqligi 5.12-rasmda 
ko‘rsatilgan. Frezerlash stanogida o‘lcham 
H
ni ta’minlash uchun dastlab o‘lcham 
C
ga moslangan. 
5.12-rasm. Mahkamlash xatoligi hosil bo
‘
lish sxemasi. 
 
Zagotovkaga mahkamlash kuchi 
Q
kuchi qo‘yilgach, zagotovka “
ɛ
M
” 
qiymatga siljiydi. Shunday qilib mahkamlash xatoligi hosil bo‘ladi. 
Mahkamlash xatoligi
deb, o‘lchov bazasini kuch qo‘yilguncha va kuch 
qo‘yilgandan so‘ng holatlari orasidagi farqqa aytiladi. 
Mahkamlash kuchlari shaklni ham o‘zgartiradi (buzadi). 5.13-rasmda 
mahkamlash kuchi ta’siri ostida vujudga keladigan shakl xatoligi ko‘rsatilgan.