1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

2.2-sizilma. Buxgalteriya balansıniń uzaq múddetli aktivler bólimi

Óndiris hám xizmet imaratları, qurilma hám úskenelerden paydalaniw qárejetleri arenda haqi summasina teń boladi. Uliwma materiallıq emes aktivler dáslepki bahada kórsetiledi, xizmet múddetine qaray oniń toziwi esaplanadi hám balans jiynalǵanda qaldiq bahadaǵı summa qosiladi. «Tiykarǵı qurallar bántinde balans dúzilgen waqitǵa deyin bolǵan sintetik schet qaldiǵı kórsetiledi. Bul esaptiń debetinde jil dawaminda kiris qilinǵan, kreditte bolsa jil dawaminda shiǵıp ketkenler kórsetiledi». Tiykarǵı qurallar boyınsha toziw esaplanadi; buni aniqlaw qiyin. Soniń ushın tolıq tiklew ushın esaplanǵan amortizaciya summasina toziw teń dep shártli qabil etiledi. Amortizaciyani esaplaw arnawli normalar tiykarinda (dáslepki yamasa tiklew bahasina salistirǵanda procent esabında) aniqlanadi.

Tiykarǵı qurallardiń toziwi schetta esaplanǵannan keyin, soǵan qarap amortizaciyalasqan yamasa qaldiq bahadaǵı tiykarǵı qurallar kólemi aniqlanadi, yaǵniy dáslepki bahadan toziw summasi ayirip taslanadi. Usi bántte uzaq múddetke arenda alinǵan, isletiliwi yamasa koncervaciyada turǵanliǵınan tisqari balanstaǵı tiykarǵı qurallar quni kórinedi. Balanstiń qalǵan bóliminde kapital qoyilmalar, sińar kárxanalardaǵı akciyalar, sińar kárxanalarǵa berilgen qarizlar, qospa kárxanalardaǵı akciyalar, qospa kárxanalarına berilgen qarizlar, uzaq múddetli investiciyalar hám basqa aktivler kórsetiledi. Bul xojalıq yamasa arenda usilinda orinlanip atirǵan tamamlanbaǵan kapital qurilis tiykarǵı payda dúziw qárejetleri, materiallıq baylıqlar qidiriw isleri ushın sariplar hám usi maqsetlerge ajratilatuǵın qarjılardi kórsetedi.
«Uzaq múddetli investiciyalar» bántinde birge islewge keliskenlerdiń kárxana ustav fondina qosqan úlesi yamasa bergen qarzi, bir jildan artiq múddetke bahali qaǵaz ushın qoyǵan qarjı kórsetiledi. Bahali qaǵazlar múlk iyesiniń huqiqin kórsetip, belgili dárejedegi qosimsha procent, dáramat keltiredi. Bunday qaǵazlar basqa kárxanalardiń akciya hám obligaciyaları, mámleket tárepinen satip alinǵan uzaq múddetli amanat sertifikatlar. Bul bánt ushın summasi «Uzaq múddetli investiciyalar» scheti qaldiǵınan alinadi.
Hárekecheń qarjılar, yaǵniy aylanıs aktivler bolsa bir óndiris ciklinde paydalaniladi hám olar, demek, dárhal naq pulǵa aylaniwi múmkin.
Aktivtiń II-bólimi aylanıs aktivleri dep atalip, 3-sizilmada olardiń quramı keltirilgen.
Aktivtiń II-bólimi aylanıs aktivleri dep atalip, tiykarǵı orindi Óndiris awisiqları» bántin iyeleydi. Sebebi bul bántte kárxana óndiristi júritiwge zárúr bolǵan zatlar jámlenedi. Onda shiyki zat hám materiallar, satip alinǵan yarim tayar ónimler hám zatlar, konstrukciyalar hám detallar, tuqim, janilǵı, idislar hám idisbap materiallar, awisiq bólekler, qayta islew ushın shetke berilgen materiallardiń haqiyqiy ózine túser bahasi (satip aliw hám alip keliw menen baylanısli qárejetler) kórsetiledi. Usi bólimniń jańa ózgesheligi sonda, arzan bahali hám tez toziwshi zatlar dáslepki, toziw hám qaldiq bahalarda keltiriledi, hámde balans jámlengende tek qaldiq bahadaǵı, yaǵniy jaramli quni qosiladi.

Óndiris rezervleri hám qárejetler