1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi


-keste Buxgalteriya balansı



Yüklə 0,93 Mb.
səhifə14/41
tarix26.12.2023
ölçüsü0,93 Mb.
#198555
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   41
1-4 temalar Bux esap teor

    Bu səhifədəki naviqasiya:
  • Aktiv
2.1-keste
Buxgalteriya balansı

Aktiv

Satr kodi

Esabat dáwiri basina

Esabat dáwiri aqirina

Passiv

Esabat dáwiri basina

Esabat dáwiri aqirina

Esabat dáwiri basina

I. Uzaq múddetli aktivler










I Óz qarjıları derekleri










Tiykarǵı qurallar

012

1900

2100

Ustav kapitalı

410

2700

2700

Materiallıq emes aktivler

022

760

870

Qosilǵan kapital

420

150

180













Rezerv kapital

430

657

690













Bólistirilmegen payda

450

241

779

I bólim boyınsha jámi

x

2660

2970

I bólim boyınsha jámi

X

3748

4346

II Aǵımdaǵı aktivler










II Minnetlemeler










Óndiris rezervleri

150

245

293

Uzaq múddetli minnetlemeler

490

601

938

Tamamlanbaǵan óndiris

160

833

1031

Debitorlar

210

976

1089

Pul qarjıları

320

486

717

Aǵımdaǵı minnetlemeler

600

851

813

II bólim boyınsha jámi

X

2540

3130

II bólim boyınsha jámi

X

1452

1751

Balans aktivi boyınsha jámi

x

5200

6100

Balans passivi boyınsha jámi

X

5200

6100

Balanstiń passivinde (oń tárepi) óz qarjılarıniń deregi hám minnetlemeler sáwlelendiriledi.


Passivtiń I «Óz qarjıları deregii» bóliminde jeke kapital tiykarǵı orin iyeleydi. Ózbekstan Respublikasi «Buxgalteriya esabı tuwrisinda»ǵı nizami 14-statyasina muwapiq jeke kapital, ustav kapitalı, qosilǵan kapital, rezerv kapitalı hám bólistirilmegen paydadan ibarat.
Balans passiviniń II «Minnetlemeler» bóliminde kárxana minnetlemeleri olardiń múddetine kóre: uzaq múddetli minnetlemeler hám qisqa múddetli minnetlemelerge ajiratilǵan halda kórsetiledi.
Buxgalteriya balansıniń usi strukturasi barlıq shólkemlesken-huqiqiy formadaǵı xojalıq júritiwshi subektler ushın uliwma bolip, olardiń ózgesheliklerine qarap balans statyaları pariq qiliwi múmkin. Máselen, sawda kárxanaları ushın «Tovarlar», awil xojalıq kárxanaları ushın «Tamamlanbaǵan óndiris», «Óstirilip atirǵan hám baǵıwdaǵı sharwa malları» siyaqli statyalar tán boladi.
Sonday qilip, bayan qilinǵan talaplarǵa muwapiq dúzilgen buxgalteriya balansı xojalıq júritiwshi subekttiń málim sánege bolǵan finanslıq awhalin sáwlelendiriwi lazim.


2.5. Buxgalteriya balansın dúziw usilları.
Bazar qatnasiqları dáwirinde múlki hár túrli túrde bolǵan kárxanalar payda boladi. Mámleketlik kárxanalar menen birge jeke, akcionerlik, qospa kárxanalar xizmet alip baradi. Demek, múlk túrleri kóz-qarasinan da balanslar dúziliwi múmkin. Haqiyqatti sáwlelendiriwshi kóz-qarasinan bolsa balanslar erkin hám bólek balanslar bolıwi múmkin. Erkin balanslar yuridikalıq tárep sipatinda xizmet qilip atirǵan kárxanalar boyınsha dúziledi. Bólek balanslar bolsa, bul kárxanalar quramındaǵı ayrim bólek kárxanalardiń islep shiǵariwi boyınsha dúziledi.
Balans-kárxana qarjıları hám qaplaw derekleriniń belgili dáwirdegi jaǵdayin kórsetedi. Zamanagóy is júrgiziw shárt-sharayatina sáykes keliwshi balansta aktiv hám passiv tárepleri boladi. «Aktiv tárepte kárxana qarjıları, passivte bolsa xojalıqtiń ózine tiyisli derekler, kreditke hám qarizǵa alinǵan basqa derekler kórsetiledi». Aktiv qarjılardiń asiwi, passivtegi derekler hám payda (dáramat)niń kóbeyiwi menen baylanısli 1-sizilmada buxgalteriya balansıniń aktiv hám passivindegi bólimler atları hámde qaysi qatarda uliwmalastiriliwi keltirilgen.



Buxgalteriya balansıniń dúziliwi



Aktiv




Passiv





Uzaq múddetli aktivler






Aylanıs aktivleri






Óziniń qarjılarıniń derekleri






Minnetle
meler



1-sizilma. Buxgalteriya balansıniń dúzilisi

Balanstiń barlıq bólim hám bántlerin tereń úyreniw finanslıq jaǵdaydi tolıq ózlestiriw tiykarin quraydi.


Aktivte óndiristi úzliksiz alip bariw ushın zárúr bolǵan hám esabat dúziw dáwirine qun formasindaǵı mal-múlki hámde oni qaplawǵa tartilǵan derekleri óz kórinsin tabadi. Bul kórsetkishler mal-múlk kólemi, quramı hám buniń qay dárejedeligin sipatlaydi. Sonday-aq, mal-múlkti finanslastiriw derekleri, yaǵniy ózine tiyisli derekler hám shetten qarizǵa tartilǵan derekler jaǵdayida passivte keltirilgen. Balans hár bir bánt hám bólim kárxanalardiń finanslıq jaǵdayina baylanısli, soniń ushın oni tereń úyreniw kerek.
Aktiv bólim-tiykarǵı hám aylanıs qarjılardiń jaǵdayin kórsetip, finanslıq xojalıq processin júrgiziw waziypasin orinlawda bul múlklerden paydalaniladi. Múlk toplaǵan finanslıq hámde mámleket shólkemleri finanslıq hám de mámleketlik shólkemleri qarjısi, jeke tárepler jamǵarmasi, akcionerler hám dúziwshiler úlesi, bank krediti, shet el kapitalları hám basqa qarjılar ornina satip alinadi. Ayirim jaǵdaylarda dúziwshiler tiykarǵı qural hám materiallıq baylıqlardiń ózin beriwi de múmkin. Tiykarǵı hám aylanıs qarjılar óndiris iskerligin úzliksiz júritiwge xizmet qiladi. Óz-ózinen bul iskerlik dawaminda ózgeredi, hárekette boladi hám quramı jánede jańalanadi.
Kárxanlardiń qarjıları immobilizaciya túrinde, yaǵniy uzaq múddetli aktivler túrinde hám hárekecheń aylanıs túrinde bolıwi hámde olar óz náwbetinde hár túrli túrlerge bóliniwi múmkin. Bular bolsa tómendegi kóriniske iye.
Balanstiń birinshi bólimi uzaq múddetli aktivler dep atalip, bir qansha óndiris cikllerinde paydalanilatuǵın qarjılar bolip, olar, demek, sol waqittiń ózinde naq pulǵa aylanbaytuǵın qarjılar bolip esaplanadi. Uzaq múddetli aktivler materiallıq emes aktiv hám tiykarǵı qurallar dáslepki, toziw hám qaldiq qunda, ornatilatuǵın ásbap-úskeneler, tamamlanbaǵan kapital hám uzaq múddetli qoyilma dúziwshiler menen esap kitaplar bolǵan aktivlerden ibarat. Materiallıq emes aktivler kárxanaǵa dáramat keltiriw yamasa oniń óndiristi júrgiziwge shárt-sharayat jaratiwshi, natural zat túrine iye bolǵan múlklik huqiqiy qunlar, patentler, avtorlıq huqiqi, sawda orayları, imarat hám qurilmalardan paydalaniw huqiqlarınan ibarat boladi. Sonday-aq, bul bántte akcionerlik jámiyetin basqariwi kelisiwine muwapiq ustav fondin qurawi ushın ajiratǵan materiallıq emes aktivleri dep kórinedi. Materiallıq emes aktivler quramında kárxana mápi ushın kelesi isletiliwi mólsherlengen aldinǵı texnologiyadan paydalaniw huqiqi, olardi alip keliw hám isletiwge tayarlaw qárejetleri qosilǵan halda kórinedi. Bul jaǵday qospa kárxanalardaǵı Ózbekstan Respublikasiniń puqarasi bolǵan yuridikalıq tárep penen shet el investorlar birge islesiwi sebepli kóbirek payda boladi.



Tiykarǵı qurallar




Uzaq múddetli aktivler






Materiallıq emes aktivler






Uzaq múddetli finanslıq qoyilmalar






Yüklə 0,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin