1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

Óziniń qarjılarıniń derekleri
	Jamǵarma hám sociallıq taraw fondları

Maqsetli finanslstiriw hám túsimler

Bólistirilmegen payda

2.4-sizilma. Óziniń qarjılarıniń derekleri

I-bólim passivinde óziniń qarjılarıniń derekleri kórsetilip, bunda ustav kapitalı, qosilǵan kapital, rezerv kapital, satip alinǵan akciyalar, bólistirilmegen payda yamasa qaplanbaǵan ziyan, maqsetli túsim hám fondlar, kelesi dáwir qarejetleri hám tólemleri ushın rezervler. Passivtiń «Ustav kapitalı» bántinde xojalıq iskerligin júrgiziw ushın ajiratilǵan qarjıları kórsetiledi. Akcionerlik jámiyetlerde bolsa hár bir qatnasiwshiniń qosqan úlesi ustav fondinda kórsetiledi. Divident sipatinda bólistiriletuǵın sap payda kólemi de qosilǵan úleske qarap aniqlanadi. Demek, ustav fondi bazar ekonomikasi sharayatinda ózine tiyisli qarjısi hám akcionerlerdiń qosqan úlesinen ibarat boladi, hár bir qatnasiwshi jeke úlesine qaray, kárxananiń xojalıq hám finanslıq iskerligine aralasadi. Birgeliktegi, akcionerlik, qospa hám kishi kárxanalardiń ustav fondi kólemi qatnasiwshilar qosqan tólemler muǵdarina baylanısli boladi.

Qosimsha kapital, rezerv kapital bántlerinde kárxananiń baylıqların qayta bahalaniwinan, alǵan paydasinan quralǵan rezervlerden, qosimsha akciyalar shiǵariw nátiyjelerinen kóbeygen jeke derekler kórsetiledi.
I-bólim passivinde bólistirilmegen payda (qaplanbaǵan ziyan)da kiritiledi. Bul bánttiń summasi kárxananiń alǵan paydasi muǵdarina hám oniń bólistiriliwine baylanısli, kárxana óz aldindaǵı paydadan tólewi kerek bolǵan minnetlemelerin orinlap bolǵannan soń qalǵan qaldiq kelesi rezerv sipatinda paydalaniwi gózlenip qaldiriladi. Bólistirilmegen payda bánti ótken jillardaǵı paydadan qalǵan summalardi da sipatlaydi. Balansta kárxananiń óz qarjıları deregi qansha kóp úlesti iyelese, sonshelli finanslıq jaǵday isenimli boladi.
Passivtiń ekinshi bólimi «Minnetlemeler» dep atalip, onda kárxananiń qarizları kórinedi. 5-sizilmada minnetlemeler quramı keltirilgen «Minnetlemeler» bóliminde kárxananiń bir jildan artiq múddetke alinǵan kredit hám qarizları sipatlanadi. Bul uzaq múddetli bank kreditleri hám qarizlarınan ibarat. Bank kreditleri óndiristi texnik támiyinlew, tiykarǵı qurallar satip aliw hám kóriw, tiykarǵı payda quraw hám basqa kóp ǵana keleshekli joybarlardi qarjı menen támiyinlew maqsetinde aliniwi múmkin. Qarizlar bántinde bolsa basqa kárxanalardan (bankten tisqari) alinǵan qariz summaları kórsetiledi. Bul bántlerdi toltiriw ushın zárúr maǵliwmatlar «Banklerdiń uzaq múddetli kreditleri» hám «Uzaq múddetli qarizlar» schetlar qaldiǵınan alinadi.
Qisqa múddetli minnetlemeler quramına basqa shólkemlerden bir jilǵa deyin bolǵan múddetke alinǵan qarizlar hám banktiń qisqa múddetli kreditleri kórinedi.

Uzaq múddetli kreditler