1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

«Zat jetkizip beriwshi hám kesip alip islewshilerge tólenetuǵın schetlar»
«Janilǵılar» scheti
Dt Kt				Dt Kt
		1) 70000		1) 30000

«Awisiq bólekler» scheti Dt Kt
1) 40000

Joqarıda keltirilgen schetlardaǵı jaziwlardan kórinip turipti, xojalıq aylanısin sáwlelendiriwde úsh schet qatnasqan, yaǵniy aylanıs summasi eki schettiń debetine hám bir schettiń kreditine jazilǵan. Bunda buxgalteriyadaǵı eki jaqlamalıq principi, yaǵniy birdey summani tiyisli schetlardiń debet hám kredit táreplerinde sáwlelendiriw buzilmaǵan. Xojalıq aylanısların esapqa aliwda esap jumisların qisqartiriw maqsetinde quramali jaziwlardan paydalaniladi. Lekin, bir waqittiń ózinde bir neshe schetlar da debetlenip te kreditleniwshi jaziwlar bolıwi múmkin emes. Bunday jaziwlarda schetlar arasindaǵı óz-ara baylanıslardi kórip bolmaydi hám sáwlelendirilgen xojalıq aylanısiniń mánisi buziladi.
Schetta jańa qaldiq shiǵariw ushın aldin-ala oniń debeti hám kreditindegi summalardi jámlew zárúr. Debet boyınsha jámi summa (baslanǵısh qaldiǵısiz) schettiń debet oboroti, kreditniń jámi summasi (baslanǵısh qaldiǵısiz) kredit oboroti deyiledi.
1-misal. Balanstiń «Materiallıq emes aktivler» statyasinda esabat dáwiri basina 100 000 swm kórsetilgen. 0400-«Materiallıq emes aktivler» schetin ashqanda usi summa baslanǵısh qaldiq sipatinda schettiń debet tárepine jazadi. Esabat dáwirinde kárxanada tómendegi xojalıq aylanısları júz bergen:

1. 
   Mineral suw óndiriw ushın licenziya alindi. Licenziya quni 80 000 swm.
   
2. 
   Ónimniń jańa túrin óndiriwdi ózlestiriw ushın patent basqa kárxanaǵa satildi. Patenttiń balans quni 90 000 swm.
   
3. 
   Belgilengen tártipte 200 000 swmǵa licenziya dizimnen ótkizildi hám balansqa kiris qilindi.
   
4. 
   Basqa kárxana ustav kapitalına úles sipatinda «Nou-xau» kiritildi (quni 120 000 swm)
   

Materiallıq emes aktivlerdiń kiris penen baylanısli barlıq aylanıslardi 0410-«Patentler, licenziyalar hám nou-xau» schetiniń shep, yaǵniy debet tárepine, shiǵımi bolsa schettiń qarama-qarsi tárepine, yaǵniy kreditine jaziladi.
Joqarıdaǵılardan kelip shiǵıp, 80 000 swm hám 200 000 swmdi 0410-«Patentler, licenziyalar hám nou-xau» schetiniń debet tárepine, 90 000 swm hám 120 000 swmdi bolsa kredit tárepine jaziw kerek. Jazilǵan summalardi esaplaymiz.
Schet debeti boyınsha oborot 280 000 swmdi (80 000 swm + 20 000 swm), krediti boyınsha - 210 000 swmdi (90 000 swm + 120 000 swm) quraydi. Aqirǵı qaldiq 170 000 swmǵa (100 000 swm + 280 000 swm - 210 000 swm.) teń boladi.
0410-«Patentler, licenziyalar hám nou-xau» schetiniń usi aylanıslardan keyingi kórinisi tómendegishe boladi: