1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

ΣS''_dt=ΣS''_{kt , (3)}
Usi model barlıq aktiv sintetikalıq schetlardiń málim bir sánege aqirǵı debet qaldiqlarıniń summasi, barlıq passiv sintetikalıq schetlardiń usi sánege bolǵan aqirǵı kredit qaldiqları summasina teń dep oqiladi.
Bayan qilinǵanlarǵa tiykarlanip, eki jaqlama jaziw usiliniń áhmiyetin tómendegishe kórsetemiz, (4.3-súwret):
Xojalıq aylanısların schetlarda eki jaqlama sáwlelendiriw úlken qadaǵalaw áhmiyetine iye, sebebi barlıq schetlardiń debetindegi jaziwlar barlıq schetlardiń kreditindegi jaziwlar jiyindisina teń boladi. Bunday teńliktiń bolmasliǵı eki jaqlama jaziwda qátege jol qoyilǵanliǵın, yaǵniy schetlardaǵı jaziwlarda qáte barliǵın bildiredi. Bunday qátelerdi óz waqtinda tabiw hám dúzetiw kerek.


3.1-súwret. Eki jaqlama jaziwdiń áhmiyeti

Xojalıq aylanısların schetlarda sáwlelendiriw nátiyjesinde schetlar ortasinda óz-ara baylanıs júzege keledi. Bunday óz-ara baylanıs schetlar korrespondenciyasi deyiledi. Sonday qilip, schetlar korrespondenciyasi degende, olarda xojalıq aylanısları nátiyjesinde júz bergen hádiyselerdi sáwlelendiriwde schetlar arasindaǵı óz-ara baylanısti sáwlelew túsiniledi.

Xojalıq aylanısların schetlarǵa jaziw ushın hújjetlerde debetleniwshi hám kreditleniwshi schetlar kórsetiledi, yaǵniy buxgalteriya jaziwi (schet formulasi) dúziledi. Demek, debetleniwshi hám kreditleniwshi schet hám sáwlelendiriletuǵın xojalıq aylanısiniń summasin kórsetiwge buxgalteriya jaziwi (provodkasi) deyiledi.
Buxgalteriya jaziwin dúziw ushın tekǵana málim bilimler jiyindisina iye bolıw, bálkim oni rásmiylestiriw izbe-izligin de biliw zárúr. Eń aldi menen, belgili xojalıq aylanısiniń ekonomikalıq mánisin aniq túsiniw kerek. Tekǵana sonday túsinik tiykarinda usi aylanıs qaysi eki korrespondenciyalaniwshi schetlarda sáwleleniwin aniqlaw múmkin (2.4-súwret).


3.2-súwret. Buxgalteriya jaziwi (provodkasi)in dúziw tártibi

Biz kórip shiqqan aldinǵı misalda xojalıq aylanısi eki schetta, yaǵniy bir schettiń debetinde ekinshi schettiń kreditinde sáwlelendirilgen edi. Buxgalteriya esabında xojalıq aylanısin schetlarǵa bunday sáwlelendiriwge ápiwayi jaziw deyiledi. Ayrim xojalıq aylanısları ózgesheligine kóre bir schettiń debetinde hám bir neshe schettiń kreditinde yamasa kerisinshe sáwlelendiriledi. Bunday buxgalteriya jaziwin buxgalteriya esabında quramali jaziw deyiledi.

Misal retinde tómendegi xojalıq aylanısin kórip shiǵamiz. Shirket xojaliǵı skladqa zat jetkizip beriwshilerden 30000 swmlıq janilǵı hám 40000 swmlıq awisiq bólekler alindi. Bul xojalıq aylanısin tómendegi schetlar korrespodenciyasi arqali sáwlelendiremiz:
Debet «Janilǵılar» scheti 30000 swm.
Debet «Awisiq bólekler» scheti 40000 swm.
Kredit «Zat jetkizip beriwshiler hám kesip alip islewshilerge tólenetuǵın schetlar» scheti 70000 swm.
Usi xojalıq aylanısin schetlarǵa jazamiz: