1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

Inventarizaciyaniń maqseti hám waziypaları

Inventarizaciya ótkiziwden maqset kárxana balansında sáwlelendirilgen barlıq tovar-materiallıq baylıqlar, kassadaǵı hám bank schetlarındaǵı pul qarjıları, debitorlıq hám kreditorlıq qarizları, kelesi dáwirler qárejetleri, fondlar, rezervler summaları hámde balanstaǵı basqa statyalardiń haqiqiy bahalanǵanliǵın aniqlawdan ibarat.

Inventarizaciyaniń tiykarǵı maqseti hám waziypaları Ózbekistan Respublikasi «Buxgalteriya esabı tuwrisinda»ǵı nizami hám №19-«Inventarizaciyani shólkemlestiriw hám ótkiziw» atli BHMSda belgilengen.

Inventarizaciya ótkiziw processinde tómendegi tiykarǵı waziypalar sheshiledi:
-inventarizaciya dizimleri hám salistiriw kedomostların dúziw joli menen múlklerdiń haqiyqatta bar ekenligin aniqlaw;
-sapa talaplarına say kelmeytuǵın ayrim tovar-materiallıq bahalıqlardi aniqlaw;
-normativten artiqsha, isletilmeytuǵın, keresiz hám uzaq waqit turip qalǵan múlklerdi aniqlaw;
-materiallıq juwapker táreplerdi tańlaw hám olar menen tolıq materiallıq juwapkerlik tuwrisinda shártnamalar dúziliwiniń tiykarlanǵanliǵın tekseriw;
-múlklerdiń saqlaniw sharayatin fizikalıq qatlamlarına muwapiq qadaǵalaw;
-skladxana xojaliǵı hám ólshew ásbaplarıniń jaǵdayin aniqlaw;
-dáslepki esaptiń sapasin bahalaw;
-dáslepki esapti júritiw qaǵıydalarına ámel qiliniwin tekseriw;
-balansta sáwlelendirilgen pul qarjıları, múlkler, tamamlanbaǵan óndiris qaldiqlarıniń haqiqiy qunin tekseriw.
Buxgalteriya esabı maǵliwmatları menen múlkler hám minnetlemelerdiń haqiqiy qaldiqlarıniń ortasindaǵı pariqlar tómendegi sebeplerge kóre payda bolıwi múmkin:

Kárxanalar esabat jilinda ótkiziletuǵın inventarizaciyalar sanin, olardiń ótkiziliw sánesi, múlkler dizimi hám tekseriw ótkiziwshiler waziypaların joqarıda aytıp ótilgen nizam hám standartlarǵa muwapiq erkin túrde belgileydi. Inventarizaciya ótkiziw májbúriy bolǵan jaǵdaylar bunnan tisqari.

№19-«Inventarizaciyani shólkemlestiriw hám ótkiziw» atli BEMSna muwapiq tómendegi jaǵdaylarda inventarizaciya ótkiziliwi shárt:

• 
  múlkler ijaraǵa berilgende, satip alinǵanda, satilǵanda, sonday-aq, mámleket kárxanasi qayta shólkemlestirilgen (mámleket qaramaǵınan shiǵarilǵan) payitta nizamshilıqta názerde tutilǵan jaǵdaylarda;
  
• 
  jillıq finanslıq esabatti dúziw aldinan, inventarizaciya esabat jiliniń 1 oktyabrinen keshiktirmey ótkiziletuǵın múlklerden tisqari. Ózbekistan Respublikasi №4-«Tovar-materiallıq rezervler» atli BEMSna muwapiq (ÓzR Ádillik Ministrliginde dizimge alinǵan №486 .28.08.1998 j.) tovar-materiallıq rezervler, bir jilda keminde 1 márte inventarizaciya qilinadi. №5-«Tiykarǵı qurallar» atli BEMSna muwapiq (ÓzR Ádillik Ministrliginde dizimge alinǵan №491, 23.09.1998 j.), tiykarǵı qurallar eki jilda keminde bir márte, kitapxana fondları bolsa bes jilda bir márte inventarizaciya qilinadi.
  

Bulardan tisqari, tómendegi jaǵdaylar bar bolǵanda da inventarizaciya ótkiziliwi májbúriy esaplanadi:

• 
  materiallıq juwapker tárepler almasqaninda - isti tapsiriw sánesine, biraq xizmetker jumistan bosaytuǵın kúnnen keshikpesten;
  
• 
  urlıq yamasa ámelden paydalaniw, hámde materiallıq bahalıqlardiń buziliw faktleri aniqlanǵanda - olar aniqlanǵan waqitta;
  
• 
  tábiiy apat, janǵın, avariya yamasa basqa fors-major jaǵdaylardan kelip shiqqan ayriqsha jaǵdaylarda hádiyseler - olar saplastirilǵannan soń dárhal;
  
• 
  Ózbekistan Respublikasi nizamshiliǵı yamasa basqa tiyisli ministrlik hám basqarmalardiń normativlik hújjetlerinde kózde tutilǵan jaǵdaylar.