1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

Buxgalteriya provodkasi - schyotlar baylanıs (korrespondenciyasi)in rásmiylestiriw. Bunda debetleniwshi hám kreditleniwshi schyotlar hámde jazip qoyilatuǵın xojalıq aylanısiniń summasi kórsetiledi. Buxgalteriya provodkaları ápiwayi hám quramali boladi. Ápiwayi provodkada xojalıq aylanıslarıniń mazmunina qarap bir schyot debetlenip, ekinshi schyot kreditlenedi. Quramali provodkalarda xojalıq aylanıslarıniń mazmunina qarap bir schyot debetlenip, bir neshe schyot kreditlenedi yamasa, kerisinshe, uliwma summaǵa bir neshe schyotlar debetlenip, bir schyot kreditlenedi. Hár qanday provodkada da bir schyottiń debetine jazilǵan summa ekinshi schyottiń kreditine jazilǵan summaǵa teń bolıwi kerek. Bul qaǵıyda quramali provodkalarǵa da tiyisli. Bir schyottiń debetine jazilǵan summa bir neshe schyotlardiń kreditine jazilǵan summalardiń jámine teń bolıwi kerek hám, kerisinshe, bir neshe schyotlardiń debetine jazilǵan summalardiń jámi bir schyottiń kreditine jazilǵan summaǵa teń bolıwi kerek.
Buxgalteriya provodkasina eki jaqlama jaziw óz sáwlesin tabadi.
Qosimsha hám keri (storno) buxgalteriya provodkaları bolıwi múmkin.
Debet - buxgalteriya esabı schyotiniń bir bólegi. Aktiv schyotlardiń debeti boyınsha esap obektiniń kóbeyiwi sáwlelendiriledi, passiv schyotlardiń debeti boyınsha bolsa kemeyiwi jaziladi. Esaplasiw schyotlarında debet usi kárxananiń basqa kárxana hám táreplerden alatuǵın summasin sáwlelendiredi (debitorlıq qarizları). Debet qaldiq (saldo) tekǵana aktiv schyotlarda bolıwi múmkin.
Hár bir schyot eki bólimnen ibarat - debet hám kredit.
Kredit - buxgalteriya esabı schyotiniń bir bólegi. Aktiv schyotlardiń krediti boyınsha kemeyiwi passiv schyotlardiń krediti esap obektiniń kóbeyiwin kórsetedi. Kredit qaldiq tekǵana passiv schyotlarda bolıwi múmkin.
Passiv - buxgalteriya balansıniń bir bólegi bolip, onda kárxana qarjıları quraliw derekleri hám tayinlaniwi kórsetiledi. Balanstiń passivi aktivine uqsap eki bólim hám bir qansha statyalardan ibarat.