1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

1.1-súwret. Buxgalteriya esabınıń obektleri


2. Xojalıq qarjıları, olardiń óndiris processindegi funkcionallıq roli hám quramı boyınsha gruppalanıwı. Uzaq múddetli aktivler; aǵımdaǵı (aylanba) aktivler.
Kárxanalar finans-xojalıq jumisin ámelge asiriw ushın málim túrdegi dáramatqa iye bolıwi kerek. Olar xojalıq processinde túrli funkciyalardi orinlaydi hám sol ushın da olar buxgalteriya esabında xojalıq qarjıları dep júritiledi. Buxgalteriya balansında xojalıq qarjıları aktivler sipatinda belgilengen.
Aktivler - subektler qadaǵalaytuǵın, keleshekte olardan dáramat aliw maqsetinde hám aldinǵı jumisi nátiyjesinde alinǵan ekonomikalıq resurslar bolip esaplanadi.
Kárxana, shólkem hám mekemelerde aktivler tiykarinan tómendegi túrlerge bólinedi:

• 
  Uzaq múddetli aktivler
  

• 
  Aylanıs aktivler
  

Uzaq múddetli aktivler dep, uzaq aylanıs múddetine iye bolǵan (12 aydan artiq) hám investiciyalaw maqsetinde saqlap turilǵan hám de esabat kúninen baslap 12 ay dawaminda satiliwi múmkin bolmaǵan aktivler esaplanadi. Olarǵa tiykarǵı qurallar, materiallıq emes aktivler, uzaq múddetli finanslıq investiciyalar, kapital qoyilmalar hám basqa da uzaq múddetli aktivler kiredi.
Aylanıs aktivler dep, tiykarinan qayta, tákirar satiw maqsetinde yamasa qisqa múddette uslap turilǵan hám onnan esabat kúninen keyingi 12 ay dawaminda paydalanilatuǵın aktivlerge aytamiz. Aylanıs aktivler qatarina islep shiǵariw zapasları, tayar ónim hám tovarlar, tamamlanbaǵan islep shiǵariw, kelesi dáwir qárejetleri, pul qarjıları, qisqa múddetli finanslıq qoyilmalar hám de aǵımdaǵı debitorlıq qarizları kirgiziledi.
Kárxana qarjıları hár túrli derekler esabına túrlenedi. Buxgalteriya balansına qaray xojalıq qarjılarıniń payda bolıw derekleri 2 túrge bólinedi.

• 
  óz qarjılarıniń derekleri
  

• 
  minnetlemeler
  

Óz qarjıları derekleri qatarina kárxanani payda etiw waqtinda dúzilgen ustav kapitalı, sonday-aq, rezerv kapitalı, maqsetli túsimler, kárxananiń sap paydasinan dúzilgen basqa qarjılar kiredi.
Minnetlemeler táreptiń (qarizdardiń) basqa tárep (kreditor) paydasina belgili bir jumisti ámelge asiriw, máselen, mal-múlkti tapsiriwdi orinlaw, pul tólew hám basqa da minnetlemeler.
Hár bir kárxana belgili túrdegi jumisti ámelge asiriwǵa qánigelesken. Qanday da bir túrdegi jumisti ámelge asiriw, atap aytqanda, ónim islep shiǵariw processi úzliksiz dawam etip turiwi ushın dáslep támiyinlew, keyin ala satiw processin ámelge asırıwı lazim.