1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

Qosilǵan kapital akciyalardi nominal quninan bálent bahalarda dáslepki satiwdan alinatuǵın emissiya dáramatin sáwlelendiredi.
Rezerv kapitalı mal-múlkti qayta bahalaw waqtinda payda bolatuǵın inflyaciya rezervlerin, sonday-aq, mutqa alinǵan mal-múlk qunin sáwlelendiredi.
Bólistirilmegen payda paydaniń jamǵarilip atirǵanliǵın sáwlelendiredi hám múlkdarlardiń qararina muwapiq ustav kapitalına qosiliwi múmkin.
Maqsetli túsimlerge maqsetli ilajlardi ámelge asiriw ushın móljellengen hám qaytarip berilmeytuǵın maqsetli finanslastiriw qarjıları hám basqa túsimler kiredi. Bundaylarǵa grantlar, subsidiyalar, aǵzalıq vznosları, maqsetli paydalilanatuǵın salıq jeńillikleri hám basqa maqsetli túsimler misal boladi.
Kelesi dáwir qárejetleri hám tólemleri ushın rezervlerge qárejetler hám tólemlerge qárejetlerge bir tegiste qosiw ushın belgilengen tártipte shólkemlestiriletuǵın rezervler kiredi.
Kárxanaǵa shetten tartilǵan yamasa qarizǵa alinǵan qarjılar dereklerine bank kreditleri(ssudaları), kreditor qarizlar hám kárxananiń basqa minetlemeleri kiredi.
Bank kreditleri (ssudaları) - bul kárxanalardiń qosimsha qarjılarǵa bolǵan talabin qanaatlandiriw ushın kárxanaǵa málim múddetke berilgen mámleket qarjısi esaplanadi. Bank ssudaları qatań maqsetli mútájlik ushın beriledi hám belgilengen múddetinde qaytariliwi kerek.
Kreditor qarizlar - bul kárxanalardiń zat jetkizip beriwshilerge alǵan materialları ushın, kesip alip islewshilerge olar tárepinen orinlanǵan jumis hám kórsetilgen xizmetler hámde basqa aylanıslar boyınsha payda bolatuǵın qarizlar esaplanadi.
Kárxana minetlemeleri - bul byudjetke hám byudjetten tisqari fondlarǵa ótkiziletuǵın ajiratpa hám salıq summaları, jumisshi hám xizmechilerge (jámáát xojaliǵı aǵzalirana) beriletuǵın is (miynet) haqi summasi hám basqalar esaplanadi.


4. Metod haqqında uliwmalıq túsinik hám buxgalteriya esabı metodi elementleri hám olardiń xarakteri:
Hár qanday pánniń predmeti hám obektleriniń mánisin biliwge usi pán metodiniń mazmunin biliw arqali erisiledi.
Buxgalteriya esabınıń predmeti degende, qarjılar, derekler hám xojalıq processleri hámde xizmet nátiyjeleri túsinilse, oniń metodi predmetti qanday usillar hám ámeller járdeminde úyreniw zárúrligin kórsetedi.

Demek, buxgalteriya esabinin` metodi usi pa`n predmetin u`yreniw ushin qollanilatug`in usillar (element)din` ilimiy tiykarlang`an sistemasina aytiladi.

Ekonomikalıq pánler qatarinda buxgalteriya esabınıń metodi tekǵana oniń ózine tán usillardan ibarat bolip, olar pán predmetiniń mánisi hám oniń aldina qoyilǵan waziypalar hámde talaplardan kelip shiǵadi.

Buxgalteriya esabı metodin qurawshi tiykarǵı usillar (elementler) tómendegilerden ibarat: hújjetlestiriw hám inventarizaciya; bahalaw hám kalkulyaciya(ónimler, orinlanǵan jumis hám xizmetler ózine túser bahasin aniqlaw); schetlar sistemasi hám eki jaqlama jaziw; balans hám esabat.
Hár bir pán predmetin úyreniw usili usi úyrenilip atirǵan pán qásiyetleri, waziypaları hám oniń aldina qoyilatuǵın talaplardan kelip shiǵadi. Hár qanday pán predmeti degende oniń neni úyretiliwi túsinilse, usili degende usi úyreniliwi kerek bolǵan máslelerdi qanday usillar járdeminde úyreniliwi túsiniledi.