1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

4-TEMA. BUXGALTERLIK (FINANSLIQ) ESABAT


4.1. Buxgalteriya esabati haqqında túsinik, oniń áhmiyeti hám mánisi tártibi
Kárxananiń aǵımdaǵı xizmeti administraciya tárepinen basqariw funkciyaların jollaw joli menen ámelge asırılıp, oniń nátiyjeleri buxgalteriya esabı sistemasinda sáwlelendiriledi. Xojalıq júritiwshi subekt tárepinen málim waqit araliǵında ámelge asirilǵan xojalıq aylanısları haqqındaǵı maǵliwmatlar tiyisli esap registrlerinde uliwmalastiriladi hám gruppalangan halda olardan buxgalteriya esabatlarına ótkiziledi. Buxgalteriya esabın huqiqiy-normativlik tártipke saliw sistemasinda esabat kárxananiń múlklik hám finanslıq awhali hámde finanslıq-xojalıq xizmeti nátiyjeleri haqqındaǵı maǵliwmatlardiń birden-bir sistemasi sipatinda qaraladi. Esabatlar málim esabat dáwiri ushın belgilengen formalar boyınsha tayarlanǵan buxgalteriya esabı maǵliwmatları tiykarinda dúziledi. Óz náwbetinde esabat dáwiri - bul kárxananiń finanslıq esabatin dúziwi lazim bolǵan dáwir.
«Buxgalteriya esabı tuwrisinda»ǵı nizamniń 18-statyasina muwapiq finanslıq esabattiń esabat dáwiri 1-yanvardan 31-dekabrge shekem bolǵan kalendar jil dep belgilengen. Jańadan shólkemlestirilgen yuridikalıq tárepler ushın olar yuridikalıq tárep huqiqina iye bolǵan sáneden baslap, yuridikalıq tárep esaplanbaytuǵın subektler ushın bolsa olar tiyisli mámleketlik organlarında dizimge alinǵan sáneden baslap, usi jildiń 31-dekabrine shekem bolǵan dáwir birinshi esabat jili dep esaplaniwi belgilengen.
Eger xojalıq júritiwshi subekt aǵımdaǵı jildiń 1-oktyabrinen keyin dizimge alinǵan bolsa, oniń ushın birinshi esabat jili keyingi jildiń 31-dekabrinde tamamlanadi.
Xojalıq júritiwshi subektti mámleket diziminen ótkizgenge shekem ámelge asirilǵan xojalıq aylanısları haqqındaǵı maǵliwmatlar oniń birinshi jildaǵı esabatina kiritiledi.
Esap maǵliwmatların uliwmalastiriwdiń bunday tártibi aldin-ala kárxananiń ózi ushın zárúr hám usi kárxananiń finanslıq-xojalıq xizmetin aniqlastiriw hámde ayrim jaǵdaylarda oǵan dúzetiw kiritiw menen baylanısli.
Soniń ushın buxgalteriya esabatiniń mazmuni informaciyadan paydalaniwshilardiń múlkler, finanslıq awhali, payda hám ziyanlar awhali haqqındaǵı maǵliwmatlardiń bahalawina tásir kórsetiwi múmkin bolǵan, qálegen faktlerdi aship beriwi lazim. Bunday maǵliwmatlardan paydalaniwshilar basshilar, dúziwshiler, qatnasiwshilar hám kárxana múlkiniń iyeleri esaplanadi.
Xojalıq júritiwshi subekt xizmeti, múlklik awhali hám finanslıq turaqlilıq dárejesi haqqındaǵı esabattiń mazmuni kapital qoyiwdan mápdar bolǵan investorlarda da qiziǵıw oyatadi.