1 Willem F. van Eekelen

 

Parlament Nəzarəti 

 

Müdafiə və təhlükəsizliklə bağlı qərarlar daha siyasi olmuşdur və nəticədə  daha 

çox parlament diqqəti cəlb edir. Sülh dəstəkli əməliyytlarda iştirak avtomatik de-

yil,lakin geniş sahəli mövzuların predmetidir. Stabillik və beynəlxalq hüquq və 

qayda məsələləri gündəmin əsas mövzularındandır. İnsan hüquqlarının ciddi pozul-

ması və hətta genosid, beynəlxalq təşkilatların və ya “könüllü koalisiyaların” bey-

nəlxalq addımlarını zəruri edir. İştirak, onların milli maraq qavrayışları ilə və get-

dikcə onların məqsədlərinin səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Onlar,xərclərlə bağlı nə 

qədər yardım etməyə hazırdırlar və hansı riskləri paylaşmağı arzu edərlər? Və və-

təndaşlar,səhiyyə,təhsil və sosial güvənliyə  təsir edən başqa hökümət xərcləri ilə 

sərt rəqabətdə dövlət büdcəsinin hansı hissəsini sülh və təhlükəsizliyiə sərf etməyə 

hazırdırlar? Daxili və xarici təhlükəsizlik arasında artan əlaqənın reallaşması bu 

məsələni daha yuxarı siyasi gündəliyə aparmışdır,lakin kompromis incə  məsələ 

olaraq qalır. 

Müasir Qərb cəmiyyətinin yeni paradoks yaratdığını qeyd etmək üçün alim ol-

maq lazım deyil və bu paradoks dəyər əsaslı və maraq əsaslı beynəlxalq əməkdaş-

lıq arasındakı  fərqlərlə  və  dəyərlər və normalar arasındakı çaşqınlıqla xarakterizə 

olunur. Dəyərlər birincidir və normalar onlardan alınır.Qərb təşkilatında, suveren-

lyin paylaşması normaya çevrilmişdir,lakin riskin  paylaşması  dəyərdir. Sülhün 

məqsədi daha çox prosesə  və daha az nəticəyə çevrilmişdir

462

. Paradoks ondadır 

ki,bizim cəmiyyət eyni zamanda risklərə həvəssiz yanaşır: idarəetmə xarakteri bö-

                                                            

461

 COM (2004) 608 final and MEMO/04/222 of 23.09.2004. 

462

 Müəllif Christopher Coke-rə onun Avropa və Beynəlxalq Tədiqatları üzrə Lüksemburq 

İnstitutunun Şenqen konfransında 2004 İyun çıxışınıa görə  minnətdardır. 

 

455

yük ideallar yerini tutmuşdur. Nəticə,qüvvələr səviyyəsini saxlamaq üçün dəqiq 

kriteriyanın olmaması və ona uyğun maliyyə səyləri ilə müşaiyət olunan hər bir se-

çim haqqında daimi debatların aparılmasıdır. Hər şey qiymətləndirmə mövzusuna 

çevrilmişdir və heç kim uduzmaq istəmir. 

Bu şərtlər altında,parlamentarlar müdafiə komitələrinin iclasları və plenar iclas-

ları  üçün müəyyən olunmuş prosedurlara riayət edərək geniş  və ardıcıl yanaşma 

tətbiq etməyə can atmalıdırlar. Birincisi, onların hökümətləri özlərinin təhlükəsizlik 

konsepsiyalarını  və  təhlükəsizlik siyasətlərini təqdim etməli,həyata keçirməli və 

yeniləməlidirlər.Bu,sözün əsil mənasında müdafiə tələblərini sadalamaqla(yəni əra-

zi bütövlüyü və müstəqilliyin qorunması) və  təhlükə qiymətləndirməsi prosesi ilə 

müşaiyət olunmalıdır. 

İkincisi,beynəlxalq sülhü dəstəkləyən  əməliyytalarda iştirakın məqsədinin sə-

viyyəsi və birliklər və onların təcrübə və hazırlıqları baxımından xarici ölkəyə gön-

dərilməsində hansı konkret köməyin olacağının müəyən edilməsi. 

Ücüncüsü,şəxsi heyət və avadanlıq səviyyəsi bu məqsədlərə uyğun gəlməlidir, o 

cümlədən,təlim,logistik dəstək və birgə tədbirlər baxımından. Ən yaxşı variant, tə-

lim keçmiş  və münaqişə qalxarsa və  əməliyyatlara qoşulmaq haqda siyasi qərar 

olarsa,hərbi zonaya göndərilməyə hazır olan “güc paketləri” hazırlamaqdır.  

Dördüncüsü,NATO və AB ölkələrində müttəfiqlərin və tərəfdaşların satınalma 

planlarına daha çox diqqət yetirilməlidir. NATO-nun Planlaşdırma və  Nəzərdən 

Keçirmə prosesi hərbi rəhbərliklər tərəfindən geniş qiymətləndirmələrə  əsaslanır. 

AB könüllü olan “aşağıdan yuxarı”prosesi ilə hərəkət edir və o, hələ də üzv ölkələ-

rə düzəlişlər edən “yuxarıdan aşağı” prosesinə qatılmır. Çatışmamazlıqları üzə çı-

xarmaq və ümid etmək ki, kimsə onları düzəldəcək kifayət deyil. Avropa Müdafiə 

Agentlyi tərəfindən qiymətləndirmə bu boşluğu doldura bilər. 

Beşincisi, daha konkret olaraq müdafiə məmulatları satınalmaları üçün,bir neçə 

məqamlar qeyd edilməlidir. DCAF-ın Parlamentarlar üçün 2003-cü il 5 nömrəli Ki-

tabcası (DCAF Handbook for Parlamentarians No5 of 2003) özünün 28-ci Fəsilini 

çoxlu sayda ideyalarla  “Silahlar və  hərbi avadanlıq alqı-satqısı”-na həsr etmiş-

dir,”Parlamentar kimi siz nə edə bilərsiniz”(Əlavə 5). Ən  əsası  əmin olmaqdır 

ki,hökümətlər demokratik proseslər sayılan “üzə çıxart,izah et və əsaslandır” mo-

delini hərbi avadanlıq sektoruna da tətbiq etsinlər. Büdcə tərəfdən, parlamentarlar 

əmin olmalıdırlar ki,onlara təqdim olunan planları  həyata keçirmək üçün lazımi 

miqdarda maliyyə yetəcək,təkcə bu maliyyə ilində yox,tam bütov alqı-satqı prosesi 

dönəmində. Uzun müddətli layihələrdə, hökümətlərin siyasətində qiymət artmaları-

nı  nəzərə almamaq və bu ildəkindən daha da optimist olmaq tendensiyası vardır. 

Almaniya və Rumıniya,həyata keçirə bilmədikləri alqı-satqı planları haqqında nü-

munələr təqdim etmişlər. Statistik olaraq,bütöv layihə xərclərinin təxminləri həmi-

şə aşağı hesablanmışdır və bəzən də bu bilərəkdən edilir. Xərclərin artması tez-tez 

 

456

olur,gecikmələr olur və proqramlar büdcələndiyindən daha çox baha başa gəlir. 

Müdafiə satınalmaları uzun zaman aldığından,uzun müddətli imkanlar qurmaqa tə-

sirləri qiymətləndirmək və yeni avadanlığın silahlı qüvvələrin ahəngli quruluşuna 

necə uyğun olacağını müəyyən etmək vacibdir. İndiki dövrdə “birləşmə”-yə edilən 

vurğu bunu daha da zəruri edir. Eyni dərəcədə, yeni sistemlərin həyat dövrü xərclə-

rinə,o cümlədən,təminat, yenilənmə və onları idarə etmək üçün lazım olan şəxsi he-

yətə diqqət yetirilməlidir. 

Məxvilik və korrupsiyanın qarşısının alınması  cəhətləri çətin suallar yaradır. 

Başqa sahələrdən frəqli olaraq,müdafiə sahəsində məxvilik təbii ki,böyük rol  oy-

nayır. Aydındır ki, həm hərbi ,həm də sülhü təmin edən  əməliyatlar üçün geniş 

operativ planlar məxvi qalmalıdır. Eyni şey müəyyən silah xarakteristikalarına da 

aiddir, lakin məxvilik tələbləri şişirdilməməlidir. Çoxlu fəaəliyyətlərin detalları pe-

şəkar jurnalllar,şirkət elanları  və media vasitəsilə icyimaıyyətə  məlum olur. Əgər 

seçim sirli məlumatlarda firlanırsa,parlament komitələri qapalı qapılar arxasında 

konfidensial şəkildə məlumatlandırılmalıdırlar. 

Korrupsiya problem yaradır,çünki onun aşkarlamaq çətindir.Kiminsə  dəstəklə-

diyi məsələ, bütün müvafiq amillərin dəqiq qiymətləndirilməsi nəticəsində baş ve-

rir, yoxsa qazanclar,hədsiz qəbullar,hədiyyələr və ya təmiz ödəmələrin təsiri altında 

olur? Müdafiə Nazirliklərinin öz şəxsi heyətinin korrupsiya əməllərinə qarşı müba-

rizə üçün xüsusi şöbələri olmalı və onların bütün sual doğuran sənədlərə çıxışları 

olmalıdır. Şirkətlərın yaxınlaşdığı obyektlər parlamentarlardır və onlar ciddi rəqa-

bətdə öz səslərinin nüfuzundan istifadəyə cəhd edirlər. Bəzən bu hallar,Belçikada 

və Almaniyada olduğu kimi partiyanın xəzinəsinə ianələrlə müşaiyət olunur.Onla-

rın tender haqqında fikirlərinin obyektivliyinin saxlanması üçün ən yaxşı yol, mü-

dafiə şirkətlərinə təkbaşına yox, digər partiyalardan olan  həmkarları ilə birlikdə sə-

fər etmələridir. 

Ən yaxşı silah və texnika axtaran və hər hansı ölkənin,çox vaxt da ABŞ-ın,si-

lahlı qüvvələri və hərbi sənayesi ilə ənənəvi münasibətdə olan müdafiə nazirliyi ilə 

ölkənin siyasi və iqtisadi maraqları üzrə daha geniş yanaşmaya sahib olan siyasət-

çilər arasında müəyyən gərginlik yaşanır. Əgər ölkə və ya birgə Avropa məhsulu 

kriteriyalara cavab verirsə, niyə onu almamalı,hətta Ameika sistemi ondan yaxşı ol-

sa da?  Bu cür yanaşmalar özünün önəmli hərbi sənayesi olan ölkələrdə  ağırlıqlı 

olaraq üstünlük təşkil edir. Başqa hallarda,ən müasir texnologiyanı almaq və Avro-

pa sənayesinə üstünlük verməmək üçün güclü arqumentlər vardır. İqtisadi mülahi-

zələrin çəkisi ölkədən ölkəyə dəyişir,lakin ümumiyyətlə,ən yaxşı silahların alınma-

sı  tələb olunan kollektiv müdafiəyə üstünlük verilən illərlə müqayisədə artmaqda 

davam edir. İstənilən halda,ölkədə iş yerlərinin açılması parlament debatlarında hə-

mişə mühüm rol oynamışdır. 

Müdafiə  məsələləri üzərində parlament nəzarəti ölkə parlamentlərinin üzərinə 

 

457

düşür. Buna baxmayaraq,NATO və QAB-ın parlament assambleyaları bu debatlara 

beynəlxalq xarakter verməkdə mühüm rol oynamışlar. Onların hesabatları parla-

mentarlar,media və geniş ictimaiyyət üçün yüksək keyfiyyətli və faydalı mənbələr 

sayılır. Birgə  qətnamələri müzakirə edib,üzərində  işləyib səsə qoymaqla  gedən 

prosesdə məlumatlılıq yaradırlar və bunu “konsensus qurmaq” kimi təsvir edə bilə-

rik.Parlament üzvləri öz parlamentlərinə geri döndükləri zaman, debatlarda söz al-

dıqları zaman, oradakı ümumi müsbət mühitdən və ya fikir ayrılığından faydalanır-

lar. 

Avropa inteqrasiyası prosesi,təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində parlamentin bu 

çür rolunu görmür. Avropa Parlamentinin onu gözdən keçirmək səlahiyyəti yox-

dur,baxmayaraq ki, o bunun kənarlarına toxunur və yüksək nümayəndə Haviyer 

Solana parlamentin xarici komitəsi qarşısında çıxış edir. Gələcəkdə,mülki və hərbi 

sektorlarda sənaye siyasəti və texnoloji yenilik məsələləri ekizləşəndə bu hal da də-

yişəcək. İndiyə qədər,hələ də, Fransa və Böyük Britaniya daxil bir çox ölkələr,bu 

cür “hökümətlərarası” işlərdə Avropa parlamentinə  və ya Komissiyaya böyük rol 

verilməsinə müqavimət göstərirlər. Nəticədə,ölkə parlamentarlarının Avropa səviy-

yəsində  əlaqələrinin mümkünlüyü QAB funksiyalarının AB tərəfindən öz üzərinə 

götürməsi təhlükəsi ilə anlaşılır. QAB Assambleyası,nazirlik səviyyəsində Şura ilə 

debata girməyə imkanını itirərək, artıq qeyri-müəyyənlkdədir. Onun ölkə parla-

mentarlarından və bir çox Avropa parlamenti üzvlərindən ibarət  birgə Assambleya 

formalaşdırmaq təklifi dəstək almadı. Bunun əvəzinə, hökümətlər COSAC ilə 

(Conference on European Affairs Committees and Communities),Avropa məsələlə-

ri üzrə milli komitələrin üzvləri ilə ağır gündəlikli görüşə getdilər,lakin bu adamlar 

nə təhlükəsizlik məsələlərində,nə də başqa hökümətlərarası ədliyyə və daxili işlər 

məsələlərində ekspertlər deyildi. Avropa Konstitusiyası üzrə Hökümətlərarası Kon-

fransa, parlamentlərarası  əməkdaşlıq üzrə iki maddə daxildir və Protokolun 2-ci 

başlığı Avropa Birliyində üzv ölkələrin milli parlamentlərinin rolunu göstərir. Bu 

protokol,əsasən əhəmiyyətli məsələ olan “qərarların aşağı səviyyələrdə verilməsi” 

prinsipi ilə və Avropa qanunvericilik aktlarının Birlik,yoxsa milli parlamentlər tə-

rəfindən qəbul edilməsi məsələləri ilə  məşğul olur. Parlamentlərarası  əməkdaşlıq 

üzrə deyilir: 

Maddə 9.Avropa Parlamenti və ölkə parlamentləri Avropa Birliyi daxilində ef-

fektiv və müntəzəm parlamentlərarası əməkdaşlığı birlikdə təşkil etməli və təşviq 

etməlidirlər. 

Maddə10. Avropa İşləri Komitələrinin Konfransı Avropa parlamentinin,Şuranın 

və Komissiyanın diqqətinə müvafiq saydığı istənilən sənədi təqdim edə bilər. Kon-

frans əlavə olaraq,ölkə parlamentləri və Avropa Parlamenti arasında məlumat mü-

badiləsini və ən yaxşı praktikaları təşviq etməlidir,o cümlədən,onların xüsusi komi-

tələri arasında. O,həmçinin,konkret mövzular üzrə,xüsusilə də,ümumi xarici və təh-

 

458

lükəsizlik məsələlərinin müzakirəsi,o cümlədən,ümumi təhlükəsizlik və müdafiə si-

yasəti üzrə parlamentlərarası konfranslar təşkil edə bilər.Konfransda edilən çıxışlar 

milli Parlamentləri heç nəyə vadar etməməli və onların mövqelərini  əvvəlcədən 

müəyyən etməməlidir.  

Bu maddələr Avropa və milli parlamentlər arasındakı sadə olmayan çox müna-

sibətləri müəyyən etməyə imkan verir. İstənilən halda, bu QAB Assambleyasının 

işi ilə müqayisədə bir addım geri sayıla bilər,çünki COSAC-ın üzvlərinə öz milli 

komitələri və ya partiyaları mandat  verməmişdir və ona görə də onların siyasi qət-

namələr qəbul etmək hüququ yoxdur. Az-az baş verən və öhdəlik daşımayan parla-

ment iclasları, iş planı,hesabatçı sistemi və səsvermə proseduru olan işlək təsisat-

lanmış assambleyanı əvəz edə bilməz. Komitələrdə hazırlıq olmadan,25 və ya çox 

parlamentin üzvlərinin xüsusi iclaslarının bir mənalı nəticəyə gəlməsi çox çətindir. 

Digər  mənfi tərəf, Assosiativ üzv və Assosiativ tərəfdaş statusunun itməsi idi  

və bu hal QAB içərisində yenilikçi addım idi və AB üzvü olmayan NATO  ölkələ-

rini və AB namizəd ölkələrini də öz struktuna alırdı(Məsələn,Türkiyəni, Malta və 

Kipri isə yox, çünki onlar NATO-nun SNT proqramında iştirak etmir və ona görə 

də  təhlükəsizlik və müdafiə siyasətinin kənarında qalmalıdır). Sonucda,bu cür 

struktur Bolqarıstan və Rumıniyanın 2007-ci ildə AB üzvü olması ilə öz mənasını 

itirər,lakin Türkiyə üçün Assosiativ Üzv məsələsi uzun müddət faydalı olar və bu-

nu Avropa Müdafiə Agentliyi ilə də əlaqədar söyləmək olar. 

Bu cür vəziyyədə,məlumatlı parlamentarlar arasında təhlükəsizlk debatları  yə-

qin ki, öz hesabatlarının keyfiyyəti ilə ad qazanmış,NATO-nun SNT proqramı ilə 

əlaqədə olan,o cümlədən Rusiya ilə xüsusi mövqesi olan və Aralıq Dənizi Qrupu 

vasitəsilə  Şimali Afrika ölkələrinin nümayəndələri ilə görüşən NATO Parlament 

Assambleyasına(NPA) keçəcəkdir. NPA-nın dəyəri  Avropa və Amerika siyasətçi-

lərinin görüşləri ilə xarakterizə olunur və ona görə də ABŞ Konqresinin marağının 

davamından asılı olacaqdır. Alqı-satqı məsələləri, adətən,Müdafiə və Təhlükəsizlki 

Komitəsinin gündəmində elə də durmur olmur,lakin Avropa təhlükəsizlik və müda-

fiə siyasəti və ya texnologiya ötürmələri durur.  

 

Nəticə 

 

Hərbi satınalmalar üzərində parlament nəzarəti mükəmməllikdən çox uzaqdır. 

İcra orqanlarına nəzarət potensialı olan sadəcə bir neçə ölkə prosedurlara riayət 

edir. Və daha mürəkkəb dərəcəli məsələlər haqqında bir necə parlamentar geniş fi-

kir yürütmək iqtidarında olur.Siyasi,iqtisadi və hərbi yanaşmalar bir- birinə hörül-

müşdür. Avadanlıq qərarları, ölkənin sülh və  təhlükəsizlik məsuliyyətlərini daşı-

maq məqsədləri ilə birgə addımlamalıdır. Onlar həm də,düzgün işçilər qəbul et-

məklə kadr siyasəti ilə və avadanlığı işlədən hərbçilərin təhlükəsizliyi ilə müşaiyət 

 

459

olunmalıdır. Müttəfiqlərin və tərəfdaşların hansı köməyi planlaşdırdıqlarına da bö-

yük diqqət yetirilməlidir və uzun müddətli planlaşdırma və satınalmalar üçün  “güc 

paketləri” resurslarının  hazırlanmasına ciddi səylər tələb olunur. Onların faktiki is-

tifadəsi isə ölkələrin suveren qərarlarından asılıdır,lakin qoşunların gözlənilməyən 

geri çəkilməsi halı olduqda belə,bu, planlaşdırma məqsədləri üçün  çox əhəmiyətli-

dir. Yəqin ki, güclənmiş  təhlükəsizlik və müdafiə siyasəti, tərəfdaşları  həmrəylik 

ruhunda bir yerdə saxlayacaq.  

Kompensasiya sazişləri,xaricdəki maliyyə xərclərinin birgə istehsal və ya alter-

nativ sifarişlərlə ofset edilməsi,iqtisadi nazirliklərin bütün bölmələri üçün həyat tər-

zinə çevrilmişdir. ABŞ Konqresi bü cür sazişlərə öz müqavimətini göstərsə, xarici 

alıcılar Amerika sistemlərini almaqdan geniş  şəkildə  çəkinəcəklər. Adətən,parla-

mentarlar bu cür sazışlərin detallarını iş yeri baxımından bilməyə çox can atırlar və 

xərclərin artması ilə müşaiyət olunan təkrar istehsal istiqaməti olduqda və ya başqa 

fəaliyyət olanda da onların maraq mövzusu olur. İstehsal edilən məmulatların his-

sələrinin birgə istehsalı əsas təminatşı üçün ən yaxşı variant sayılır.  

Sənaye öz hökümətlərindən çox irəli gedir. Bu parlamentarları da narahat etmə-

lidir.Hökümətlər,bir təşkilatı həlldən digərinə keçir,lakin sonda onlar özlərinin dar 

və özünü qoruma münasibətlərini saxlayırlar, düşünmürlər ki,onların sənayeləri 

düzgün ixrac qanunvericiliyi və ixrac məhdudiyyətləri üçün sadə qaydalar və eti-

barlı təminat olarsa o zaman daha yaxşı olar. İştirakçı dövlətlər qarşılıqlı asılılıq və 

müstəqillik və yerli sənaye maraqları  və Avropa miqyaslı bazarların  əhəmiyyəti 

arasında tərəddüd edirlər.  Avropa Müdafiə agentliyi yuxarıdan aşağı yanaşma-

dır,lakin uzunmüddətli  əməkdaşlıq aşağıdan yuxarı qurulan baza tələb edir. Qısa 

olaraq, Avropa mühiti mürəkkəbdir və o parlamentarlar tərəfindən baş verən dəyi-

şikliklərlə eyni xəttdə durmaq üçün real səylər tələb edəcək.  

Parlamentarlar öz sənayelərini öz ölkələri daxilində aparıcı sənaye obyektləri ilə 

birləşdirmək,yoxsa öz sənayelərini Avropadakı oxşar sənayelərlə qovuşdurmaq  

haqqında rəy formalaşdırmalıdırlar. Avropanın birləşmiş büdcəsinin olmaması şir-

kətləri öz məhsullarını  hər bir ölkədə  fərdi olaraq satmağa məcbur edir. Eyni za-

manda, Almaniya və Fransanın sənaye siyasəti bu cür ölkələrarası qovuşmalara 

meylli deyil və Böyük Britaniya isə Avropa və transatlantik maraqlar arasında yer 

tutur. Nəticədə, EADS,BAE Sistemləri və Thales kimi nəhəng şirkətlər bir-biri ilə 

qovuşmalardan kənarda tutula bilər.Gələcək birləşmələrin, həm Avropa,həm də 

Transatlantik miqyasda ikinci və üçüncü qat şirkətlərə də yayılması məhdudlaşa bi-

lər. Amerikan şirkətləri tərəfindən,əsasən də General Dynamics tərəfindən həyata 

keçirilən alqı-satqılar getdikcə artan gözdən keçirmələrə  məruz qalır. Almaniya-

da,xarici ticarətlə bağlı son dəyişikiliklər,həssas müdafiə sahələrində çalışan sənaye 

şirkətlərində xarici yatırım 25%-dən çox olarsa, belə layihələrə  hökümətin veto 

qoymasına izn verir. 

 

460

Müxtəlif təşkilati strukturlar,məsələn,Loİ,OCCAR,POLARM,WEAG və 

WEAO hamısı müəyyən dəyərə malikdirlər,lakin onların verdiyi nəticələr gözlənti-

lərdən  aşağı olmuşdur. EDA-nın elanlarına skeptik yanaşılma da az maraq doğur-

mur. Bir sənaye başçısının özəl olaraq dediyi kimi,Avropa hökümətlərini, onların 

“beyinlərinin gömrük köşələri” bölmüşdür.  Buna baxmayaraq,müəyyən öhdəliklər 

həyata keçirilərsə,EDA ilk dəfə olaraq tələbləri,istehsalı,satınalmaları  və sonucda 

qiymətləndirmələri eyni təsisat quruluşunda birlikdə yerləşdirən şüurlu səylər kimi 

təmsil oluna bilər. 

Atlantikin hər iki sahilində münaqişə həlləri ssenariləri üçün böyük diqqət yeti-

rilmişdir.Bir çoxları,qeyri müəyyənlik zamanı ssenari –yönümlü yanaşmanı sual al-

tına qoya bilər. Buna baxmayaraq, bu,silahlı qüvvələri uyğun  şəkildə    planlaşdır-

maq və silahlandırmaq üçün yeganə yoldur. Parlamentarlar bu ssenariləri yaxşı öy-

rənməlidirlər, çünki onlar silahlı qüvvələrin mümkün tapşırıqları haqqında geniş 

əsaslar formalaşdırır. Görünən odur ki, ABŞ ilə Avropa arasında onların üzləşdiyi 

əsas təhlükələrlə bağlı anlaşma artır: terrorçuluq, kütləvi qırğın silahları, mütəşək-

kil cinayətlə əlaqəli baş tutmayan dövlətlər. 2003-cü ildəki Solana layihəsi mühüm 

körpü funksiyasını yerinə yetirdi. Onun hələ də güc planlaşdırması ilə bağlı konkret 

prinsiplərinin olmaması çatmamazlıqları vardır və daha dərin təkmilləşməyə ehti-

yacı var. Lakin, ona, transatlantik qaşınmalardan çox buxar hopmuşdur. Milli par-

lamentlər,bu təhlükələri qarşılamaq istiqamətində öz ölkələrinin rolunu necə gör-

düklərinə və bu tapşırıqları yerinə yetirmək üçün hansı növ qüvvələr və avadanlıq 

lazım olduğuna fokuslanmalıdırlar. 

Avadanlıq  əməkdaşlığı üzərində yaranaN ümidlərin azalması ilk dəfə deyil. 

İndi, çıx sayda çətinliklərin qalmasına baxmayaraq, tərəqqi üçün şanslar  əvvəlki 

dönəmlərdən daha yaxşıdır. Bütövlükdə,Avropa sənayesi  kifayət qədər tələblərə 

cavab verəndir. Problem,geniş miqyaslı iqtidasiyyat qurmaq üçün kifayət qədər 

kütləvilik yoxdur.Ona görə  də,dərin birləşmələrə ehtiyac vardır.  İkincisi, AB,  

Avropa təhlükəsizliyi və müdafiə siyasəti qurmağa yenicə önəm verməyə başlayır. 

Formada olan zabitlər qanunvericilik dünyasında və  rəqabət məkanı yaratmaqda 

təcrübəsizdirlər. Həmrəylik anlayışı və risk paylaşması təbii olaraq yaranmır və xü-

susilə də, bizim öz varlığımız risk altında olmadığı zaman. İrəliləyiş var.Bizim de-

mokratiya və insan hüquqlarına hörmətlə bağlı dəyərlərimiz ümumidir, ən azı kağız 

üzərində. AB-də, inkişaf etməmiş bölgələrə struktur fondların etdiyi yardım həm-

rəylik hissi yaratmışdır. İyirmi il bundan əvvəl, təcrübə və bacarıqlarını itirməmək 

zərurətindən çıxış edərək  və beynəlxalq rəqabətin tələblərinə cavab vermək üçün 

biznes təşkilatları,ümumi daxili bazar yaratmaqda güclü rol oynadılar. Bu gün,hə-

mən tendensiya müdadiə sənayesində da baş verir. Lakin, hələ də,hökümətlə səna-

ye müəsisələri arasında ziddiyyətlər qalır. Hökümətlər öz məqsədləri ilə bağlı qey-

ri-müəyyəndirlər. Bir tərəfdən,onlar texnoloji bazanın saxlanmasında və şirkətlərin 

 

461

birləşməsində maraqlıdırlar,çünki onlar təkbaşına işləyə bilməyəcəklər,digər tərəf-

dən,rəqabəti gücləndirməklə pulun dəyərinin artmasında da maraqlıdırlar. Digər tə-

rəfdən,hökümətlər sənaye qaliblərini seçməkdə  də bacarıqlı deyillər. Onların  əsas 

problemi,xərclərin artımına aparmayan və bütün iştirakçıların iştirak etdiyi və vax-

tından əvvəl tərk etmədiyi proqramların hazırlandığı ölkələr –arası əməkdaşlığı təş-

viq etməkdir. Qısa olaraq,parlament diqqətini çəkən,peşəkar işçilərlə sistemli şəkil-

də  təşkil olunmuş  və  şəffaflıq və dialoqun optimumu olan,müxtəlif variantlar la-

zımdır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

462