11 Mustaqil ish. Mavzu: Fazodagi kuchlar sistemasi. Sakllantiriladigan

12 - Mustaqil ish.


Mavzu: Parallel kuchlar markazi va og’irlik markazi.

Mustaqil ta’limni bajarish yuzasidan ko’rsatma:
1. Parallel kuchlar markazi, uning radius vektori hamda koordinatalarini aniqlash.
2. Qattiq jismning og‘irlik markazi.
3. Qattiq jismning og‘irlik markazini aniqlash usullari.
4. Ba’zi bir jismlarning og‘irlik markazi.

Qattiq jismning og‘irlik markazi

Qattiq jismning og‘irlik markazini aniqlash usullari
Qattiq jismning og‘irlik markazini aniqlashning quyidagi usullari mavjud: 1. Simmetriya usuli. Bu usul quyidagi teoremada o‘z ifodasini topgan. 225 Teorema: Simmetriya o‘qiga ega boMgan bir jinsli jismning og‘irlik markazi simmetriya o‘qida yotadi. Isboti: Simmetriya o‘qiga ega boMgan bir jinsli jism berilgan boMsin (7.6-rasm). Oz o‘qini jismning simmetriya o‘qi bilan ustma ust tushiramiz va jism og‘irlik markazining koordinatalari xcva yc lami (13.11) formula yordamida aniqlaymiz:

Ba’zi bir jismlarning og‘irlik markazi



13 - Mustaqil ish.


Mavzu: Cho‘zilishga va siqilishga mustahkamlik hisoblari.

Mustaqil ta’limni bajarish yuzasidan ko’rsatma:
1. Kuchlanish va deformatsiyalar.
2. Guk qonuni.
3. Puasson koeffitsiyenti.
4. Materiallarning xossalari va mexanik tasniflari.

Inshoot va mashina qism larida cho‘ zilish va siqilishga ishlaydigan detallar, elementlar ko‘plab uchraydi. B ulam ing mustahkamligiga baho berish uchun ulardagi kuchlanish va deform atsiyalarni topishni bilishim iz kerak. Sterjenning o ‘qi bo‘ylab faqat bo‘ylam a kuch qo‘yilgan sodda holni ko ‘rib o ‘tamiz. K o ‘ndalang kesim yuzasi A kursiv o ‘ zgarmas boMgan prizm atik sterjenga qaram a-qarshi y o ‘ nalgan b o ‘ y la m a kuch G ‘ q o ‘ y ilg a n d e y lik (2,1-rasm, a). C ho'zuvchi kuch ta ’ sirida b o ‘ylama yo ‘ nalishda sterjen uzayadi, k o ‘ ndalang y o ‘nalishda qisqaradi. S iqilishda esa aksincha bo’ladi: sterjen uzunasiga qisqarib, k o ‘ ndalang kesim oMchamlari ortadi. Sterjenning o ‘ qiga tik boMgan barcha tekis kesim lar deform atsiya natijasida o 'z in in g tekis holatini va norm al o ‘ qqa tik lig in i saqlab qoladi, deb faraz etam iz. Bu gipotezani ilk bor golland o lim i D .B e m u lli aytgan boMib, tekis kesimlar gipotezasi deb ataladi. Bundan cho‘zilish jarayonida sterjenning bo'ylam a tolalari birday cho‘ ziladi, degan m a’ no kelib chiqadi. Bu gipoteza k o ‘ p sonli tajribalarda tasdiqlangan.

Puasson koeffitsienti

Materiallarning xossalari va mexanik tasniflari

an, samolyotsozlikda yo‘l qo‘yilmaydi. Ruxsat etilgan kuchlanishni to‘g ‘ri tanlash uchun ko‘pgina hollami hisobga olish zarur bo’ladi. Awalam bor konstruksiya elementlariga ta’sir etuvchi tashqi kuchlar ko‘pincha to‘g‘ri va aniq topilgan deb boMmaydi. Bundan tashqari, aksariyat hollarda, ayniqsa, konstruksiya elementlarining murakkab shakllarida kuchlanishlar ham taqribiy aniqlanadi. Kuchlar va kuchlanishlarni hisoblashda aniqlik darajasi qanchalik past boMsa, ruxsat etilgan kuchlanishlami belgilashda mustahkamlik zaxirasini shuncha katta tanlash lozim bo’ladi. Mustahkamlik zaxirasi shunday belgilanishi lozimki, pirovard oqibatda kuch va kuchlanishlami hisoblashda yoM qo‘yilgan xatolar yopilib ketsin. Ruxsat etilgan kuchlanishning miqdoriga materialning xili ham sezilarli ta’sir etadi. Materialning bir jinsli emasligi qancha yuqori boMsa, mustahkamlik zaxirasini shuncha katta olish zarur, chunki bir jinsli boMmagan materiallarning mexanik hossalarini to‘g‘ri aniqlash murakkab masala. Konstruksiya uzoq muddatga moMjallangan boMsa, mustahkamlik zaxirasi bu holda ham katta olinadi. Samolyot dvigatellarining mustahkamlik zaxirasi qo‘zg‘almas dvigatellarnikiga nisbatan kichikroq tanlanadi, chunki aviatsiya dvigatellari yengil boMishi kerak; shu sababli ishlash muddati ham statsionar dvigatellamikidan ancha kam bo’ladi. Keltirilgan umumiy ma’lumotlar ruxsat etilgan kuchlanish tanlash masalasi naqadar murakkab ekanligini ko‘rsatadi. Bu borada amaliyotda uchraydigan barcha hollar uchun yaroqli boMgan umumiy m e’yorlami tavsiya etish imkoni y o ‘q. Biroq shunga qaramay mashinasozlikning ba’zi sohalari hamda qurilish sohasi uchun bunday m e’yorlar ishlab chiqilgan va amalda qoMlaniladi. Hisoblash usullarining takomillashuvi. tajribalaming ortishi, materiallar hossalariga doir bilimlarning chuqurlashuvi natijasi oMaroq ruxsat etilgan kuchlanishlar vaqti-vaqti bilan toMdirilib va tuzatilib boriladi. M e’yorlarda (normalarda), o ‘z aksini topmagan hollarda ruxsat etilgan kuchlanishlar yuqorida keltirilgan umumiy mulohazalar hamda o'xshash konstruksiyalar tajribasida foydalangan holda qabul qilinadi. Materialni ishdan chiqaradigan xavfli kuchlanish mustahkamlik chegarasi deyiladi. Plastik materiallar uchun oquvchanlik chegarasi cr7 xavfli kuchlanish sanaladi. Mo‘rt materiallar uchun esa xavfli kuchlanish tariqasida mustahkamlik chegarasi crm qabul qilinadi. Tabiiyki, bu kuchlanishlar ruxsat etilgan kuchlanishlar boMolmaydi. Foydalanish sharoitida konstruksiya elementlaridagi kuchlanishlar elastiklik chegarasi doirasida boMishi uchun a T va crin lami bir muncha kamaytirish lozim bo‘ladi. Shunday qilib, ruxsat etilgan kuchlanish quyidagi formula orqali aniqlanishi mumkin: