2-Mavzu so’zlarning shakl va ma`no munosabatiga ko’ra turlari reja

Yaxshi otga qamchi bossang kishnaydi. 
Yomon ot-chi egasini tishlaydi. ("folklor") 

 
 
GIPONIMIYA 
Giponimiya-leksik semantik munosabatning yangi turidir. Giponimiya, giponim hamda 
giperonim atamalari dastlab 1968 yilda ingliz tilshunos olimi D.J.Layoniz tomonidan 

---

qo’llanildi. So’ngra A.A.Ufimseva, L.Navikov, Yu.S.Stepanov, H.Ne’matov, R.Safarova 
va boshqalar ilmiy izlanish olib bordilar. 
Giponimiya deganda, tildagi jins va tur tushunchalari munosabatlarini ifodalovchi 
so’zlar qatori, leksik paradigmalari tushuniladi. 
Giperonim jiys belgisini bildirgan predmet nomini ifodalovchi mikrotizimning markaeiy 
so’zi, dominantasi bo’luvchi lug’aviy birlikdir. 
Giponim ma’lum bir jins turlarining nomlarini ifodalovchi, semantik jihatdan 
giperonimga nisbatan boy 
bo’lgan lug’aviy birlikdir. 
Chog’ishtiring: tovuq-giperonim. xo’roz, makiyon, jo’ja-giponim ot-giperonim, saman, 
jayron, yo’rg’a kabilar giponimdir. 
Gipo-giperonimik leksik 
paradigmalarni hosil qiluvchi elementlar o’zbek tilini 
zoonimlari orasida keng tarqalgan. Jumladan, ayni bir jinsga mansub hayvonning har xil 
turlarini (rang-tusiga, jinsiga, turli tashqi jismoniy belgilariga, yetilgan ham 
yetilmaganligiga, yoshiga, xonaki yoki yovvoyiligiga) ifodalashga asoslangan so’zlar 
bilan bog’lanib, turli gipo giperonimik paradigmalarni hosil qiladi. Misollar: rangiga ko’ra 
farqlovchi semasi asosida: ot-tok tuyoqli, yirik, sut emizuvchi ish xayvoni; jiyron-
qizg’ish 
ot, saman-
sarg’ish ot, to’riq- qora ot va h.k. Jinsiga ko’ra: tovuq: xo’roz-erkak tovuq; 
makiyon- 
tovuqning urg’ochi turi. 
Demak, giponimiya 
o’ebek tili lugat tizimini tizim sifatida tushunishning imkoniyat va 
turlaridan biri bo’lib, obyektiv borliq bilan bog’lik, real til hodisasi sifatida jins -tur 
munosabatining ifodalanishi asosida tashkil 
topgan so’zlar qatoridir. 
Gilo-gileronimik qatorlar funksionimiya, partonimiya, graduonimiya, sinonimiya, 
antonimiyalar bilan aloqador. Bu aloqani yanada kengroq tahlil qilish lozim. Giponimiya 
xaqida to’lik, ma’lumot R.Safarovaning "Leksik semantik munosabatning turlari" T.: 
1996 risolasida berilgan.