3 I bob. O‘quvchilarda ma’naviy tarbiya indikatorlarini shakllantirishning ilmiy pedagogik asoslari

Tushuntirish metodi esa, tarbiyalanuvchilarga yangi axloqiy tushuncha, me’yor va qoidalarni bayon qilib berilayotganda ishlatiladi. Tushuntirish kattalarning jonli so‘zi va namunasiga asoslaniladi. Masalan, ro‘paradan kelayotgan tanish kishiga xushmuomalalik bilan salom berish uchun biroz to‘xtab u kishining yuziga qarab, kulimsirab “Assalomu alaykum” deyish, keyin yo‘lda davom etish kerak. Tushuntirish va ko‘rsatish tabiiy bo‘lmog‘i lozim.
Ma’naviy-axloqiy mavzudagi suhbatlar orqali tarbiyalanuvchilar axloq me’yorlari va qoidalarini, ijobiy xulq shakllarini egallabgina qolmay, shu bilan bir qatorda ularda axloq qoidalari va me’yorlariga nisbatan talab yuzaga keladi. Suhbat jarayonida tarbiyalanuvchilarning axloqiy tajribalarini kengaytirib borish, xulqning axloqiy sabablarini aniqlab berish kerak. Suhbat vaqtida tarbiyalanuvchilar o‘z fikrlarmi erkin aytishlariga keng imkon berish lozim. Shunda ular har bir xatti-harakatlarini ongli ravishda, axloq me’yorlari va qoidalari asosida bajarishga urinadilar.
Izohlash - tarbiyalanuvchilarga og‘zaki-emotsional ta’sir ko‘rsatish metodi. Milliy tarbiyamizda mazkur metod «ta’birlamoq» tarzida ham ishlatiladi. Ta’birlamoq - tarbiyalanuvchida, tarbiyalanuvchilar guruhida uchrab turuvchi xatti-harakatlarni sifatlamoqdir. Tushuntirish va hikoyadan farqli ravishda izohlashning muhim jihati biror yosh guruhi yoki alohida tarbiyalanuvchiga ta’sir etishga yo‘nalganligidadir. Mazkur metodni qo‘llashda o‘quvchilarning yosh va shaxsiy sifatlariga asoslaniladi.
Tarbiyalanuvchilarni axloqiy tarbiyalashda nasihat qilish muhim o‘rin tutadi. Nasihat - sokin, xayrixoh vaziyatda tarbiyalanuvchini yaxshi yo‘lga solish, ta’lim berish maqsadida aytilgan gap, maslahat, pand, o‘git. Aynan nasihat tinglash va unga rioya etish mazkur yosh guruhi uchun xosdir. Nasihat orqali tarbiyalanuvchi psixikasiga tizimli ta’sir ko‘rsatilib, unda ma’lum bir faoliyat motivlari va ustanovkalar hosil qilinadi. Shuningdek, tarbiyalanuvchilarning axloqiy ongini shaklantirishda ko‘rsatma berishdan ham foydalaniladi. Ko‘rsatmoq tarbiyalanuvchiga, tarbiyalanuvchilarga o‘rnak yoki ibrat olishlari yoki ularda yangi tushuncha, bilim hosil qilish maqsadida biror narsaga diqqat-e’tiborlarini jalb qilishdir. Ishontirish - tarbiyalanuvchilami axloqiy tarbiyalashda katta yordam beradi. Ishontirish o‘z navbatida namuna ko‘rsatishni talab etadi. Namuna tarbiyalanuvchining birinchi signal tizimiga faol ta’sir ko‘rsatib, harakatlanish uchun aniq timsolni hosil qiladi va o‘z navbatida tarbiyalanuvchida axloqiy ong, his-tuyg‘u, ishonchni tarkib toptirib, uning faolligini oshiradi.

0.