3-mavzu: Odam va hayvonlarda parazitlik qiluvchi zuluklar va mollyuskalar
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HAShAROTLAR (INSECTA)
- Parxo‘rlar (Mallophaga)
|
ОDAM VA HAYVONLARDA
PARAZITLIK QILUVChI HAShAROTLAR Odam va hayvonlarda parazitlik qiluvchi hasharotlarning umumiy tasnifi. Parxo‘rlar, bitlar, qandalalar, burgalar va ikki qanotlilar turkumlari vakillarining tuzilishi, ko‘payishi, zarari va ularga qarshi kurash choralari . HAShAROTLAR (INSECTA) sinfi vakillari yer yuzida juda keng tarqalgan bo‘lib, xilma-xil tabiiy sharoitlarda hayot kechi-rishga moslashgan. Hasharotlar sinfi traxeya bilan nafas oluvchilar (Tracheata) kenja tipi, bo‘g‘imoyoqlilar (Arthropoda) tipiga kiradi. Hasharotlar sinfiga 1,5 mln. dan ortiq tur kiradi. Hasharot-lar orasida odam va hayvonlarda parazitlik qiluvchi hamda turli kasalliklar tarqatuvchi turlari ham ko‘plab uchraydi. Hasharotlar orasida ayniqsa bitlar, burgalar, ko‘pchilik ikki qanotlilar, qandalalar, parxo‘rlar turkumlari vakillari odam va mahsuldor hayvonlarda parazitlik qilib, har xil xavfli kasal-liklarni qo‘zg‘atadi va tarqatadi. quyida ana shunday hasharotlar to‘g‘risida ma’lumotlar keltiriladi. Parxo‘rlar (Mallophaga) turkumi vakillari qanotsiz bo‘lib, qushlarning va qisman sutemizuvchilarning parazitlari hisoblana-di. Parxo‘rlarning tanasi bir oz yassilashgan, ko‘zlari o‘z navbatida reduksiyaga uchragan. Og‘iz apparati kemiruvchi tipda, parazitlik hayotiga maxsus moslashgan. Oyoq panjalari 1-2 bo‘g‘imdan iborat bo‘lib, bitta yoki ikkita “tirnoqcha” bilan tugallanadi. Parxo‘rlar o‘zlarining tuzilishi bilan bir tomondan pichanxo‘rlarga o‘xshasa, ikkinchi tomondan bitlarga o‘xshab ketadi. Parxo‘rlar patlar, parlar, sochlar, tuklar orasida yoki terida parazitlik qilib hayot kechiradi. Ularning ayrim turlari hatto yirik qushlarning og‘iz bo‘shlig‘ida uchrab, ularning endoparazitla-riga aylangan. Parxo‘rlar soch, tuk, jun, pat va parlar orasida erkin harakat qilish qobiliyatiga ega. Tuxumlari qopqoqchali bo‘lib, pat-larga, sochlarga, junlarga yopishtirib qo‘yiladi. Bunday 119 tuxumlardan tez muddat ichida lichinkalar paydo bo‘ladi. Lichinkalar o‘z tuzili-shiga ko‘ra voyaga yetganlariga o‘xshab ketadi, faqat o‘lchamlari va teri pigmentlari bilan farq qiladi. Parxo‘rlarning umumiy rivojla-nishi 3-4 haftani o‘z ichiga oladi. Ular asosan teri epidermisi, patning ayrim qismlari, teridan ajraladigan mahsulotlar hiso-biga, shuningdek, yaralardan ajraladigan moddalar hisobiga oziq-lanadi. Ular o‘zlari yashayotgan organizmni juda ham bezovta qiladi, buning evaziga hayvonlarning mahsuldorligi kamayadi. It va mushuklarning junxo‘rlari jun ostida yashab, parazitlik qilish bilan birga, ba’zan ayrim tur parazit chuvalchanglarning tuxumlarini ham tarqatadi. Parxo‘rlarning 2600 ga yaqin turi ma’lum, shulardan 300 ga yaqin turi sutemizuvchilarda, qolganlari esa qushlarda parazitlik qiladi. Ulardan taxminan 400 ga yaqin turi MDH mamlakatlarida uchrashi qayd qilingan. Parxo‘rlar turkumi o‘z navbatida 2 ta kenja turkumga va bir nechta oilaga bo‘linadi. Haqiqiy parxo‘rlar kenja turkumiga oqish tovuq parxo‘rini misol qilib olish mumkin. Pat va junxo‘rlar ken-ja turkumiga esa tovuqlarning bosh parxo‘ri va kaptar parxo‘rini ko‘rsatish mumkin. Shuningdek, ularga kattaligi 4-5 mm keladigan yirik o‘rdak parxo‘ri, it, mushuk va boshqa sutemizuvchilarda uchray-digan junxo‘rlarni ham ko‘rsatish mumkin. Kimyoviy preparatlardan foydalanib parxo‘rlarga qarshi kurash olib boriladi. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|