faqat o‘z shaxsiy fikrimiz emasligiga ham ishonchimiz komil bo‘ladi. Nihoyat, biz bu ishonchni
mustahkamlovchi qandaydir dalillar keltirishimiz mumkin. SHunday qilib, o‘z shaxsiy
hayotimizda biz amaldagi holatga mos keladigan va ma’lum asoslarga ega bo‘lgan ishonch,
e’tiqodni bilim deb hisoblaymiz.
Badiiy bilim borliqni tushunib etish refleksiyaning o‘ziga xos shakli bo‘lib, u san’at
borlig‘ining barcha bosqichlarida – asar g‘oyasidan boshlab uning
odamlar tomonidan qabul
qilinishigacha – o‘ziga xos tarzda ro‘yobga chiqadi. Badiiy ijodni ijodkorning fikrlari va
kechinmalarini anglab etish ob’ekti – butun dunyoga uzviy bog‘lagan holda san’at tilida
moddiylashtirish deb ta’riflash mumkin. SHaklan badiiy faoliyat ob’ektga qarab mo‘ljal oladi,
mazmunan esa, u shaxs o‘zligining ifodasi, inson ma’naviy
hayotining intim tomoni, ijodkor
ideallari va didining majmui hisoblanadi.
Borliqni badiiy idrok etishning o‘ziga xos xususiyati ko‘p jihatdan san’at tilining o‘ziga
xosligi bilan belgilanadi. Uning tarjimoni – ijtimoiy aloqalar tizimiga kiruvchi madaniyatning
belgilar tizimlaridir. San’at madaniyat tillarini badiiy tafakkur va aloqa vositalariga aylantiradi.
Bunda san’at tili ikki xil ma’noda: dastlabki, madaniy (asarni idrok etishda u aynan tushunilishi
mumkin) va shartli, badiiy ma’noda keladi. «Ma’nolar o‘yini» asl borliqdan chalg‘itmaydi, biroq
uni mutlaqo kutilmagan tomondan ko‘rish imkonini beradi. San’atni
idrok etishda muttasil
kashfiyotlar yuz beradi. Ularning orasida eng muhimi qalbimizning xilvat burchaklarini
yorituvchi yashin chaqiniga o‘xshaydigan o‘zlikni kashf etishdir. Ongning kutilmagan
kashfiyotlar xos bo‘lgan bunday holati psixologiyada «insayd» deb ataladi. San’atni idrok etish
o‘zlikni anglash bilan bog‘liq cheksiz va tengsiz lazzat baxsh etadi. San’atni
idrok etish
mexanizmi sifatida empatiya, ya’ni o‘zini obraz bilan tenglashtirish amal qiladiki,
bu kuchli
emotsional ta’sirlanishga sabab bo‘lishi mumkin. Ijobiy va salbiy emotsional holatlarning bir-
biriga o‘tishi bilan bog‘liq murakkab jarayon shaxsni o‘z tajribasini qayta tushunishga majbur
qiladi va uning qadriyatlar tizimida to‘ntarish yasashga qodir.
Vahiy tushunchasi diniy tasavvurlarning tadrijiy rivojlanishi jarayonida shakllangan.
Dastlab u oliy kuchlar tanlagan ayrim shaxslarning transsendent holatida
shu kuchlar nomidan
so‘zlash qobiliyati sifatida qaralgan (valilar, shamanlar va sh.k.). Muqaddas Kitob matnlariga
doimiy murojaat etish dindorga ularda yangi haqiqatlarni kashf qilish, o‘z hayotini solishtirish va
uni qayta tushunish imkonini beradi.
Dostları ilə paylaş: