6. Mavzu: sezgi

Muskul – harakat sezgilari, statik sezgilar
Muskul-harakat sezgilari motor sezgilar deb nomlanib, ularga og‘irlikni,
qarshilikni, organlar harakatini bilish sezgilari kiradi. Ularning organlari–gavda
muskullari, paylar, bo‘g‘imlardan iboratdir. Organlarning tarkibida sezuvchi nervlarning
chekka tarmoqlari mavjud bo‘lib, ularning ta’sirida harakat va statik sezgilar vujudga
keladi.
Muskul – harakat sezgilarining fizik sababi muskullarga ta’sir etuvchi
narsalarning mexanik tazyiqi va gavda harakatlaridir.
Statik sezgilar gavdaning fazodagi holatini sezish va muvozanat saqlash sezgilari
deb ataladi.
Gavdaning fazodagi holatini bilish va muvozanat saqlash sezgisi uchun ichki
quloqdagi vestibulyar apparat retseptor vazifasini bajaradi. Vestibulyar apparat quloq
dahlizi yarim doira kanallaridan tashkil topgan bo‘ladi, sezuvchi nerv tarmoqlari esa
gavdaning fazodagi harakatini va holatini boshqaradi. Gavda muvozanatini saqlashda
alohida ahamiyat kasb etib, ular endolimfada suzib yuradigan mayda ohaktosh
kristallardan tashkil topgan.
Organik sezgilar
Organik sezgilarning retseptorlari ichki organlarda, qizilo‘ngach, me’da, ichak,
qon tomirlari, o‘pka va shu kabilarda joylashgan bo‘ladi. Ichki organlardagi jarayonlar
organik sezgilar retseptorlarining qo‘zg‘atuvchi-laridir.
Ularga quyidagilar kiradi;
a) Og‘riq sezgilar;
b) chanqoq sezgilari;
v) noxush tuyg‘ular;
g) ochlikni sezish.
Analizatorlar sezuvchanligining faoliyatdagi seskantiruvchilarga ko‘nikishining ta’siri
ostida o‘zgarishi
moslashish
deb ataladi. Bunda umumiy qonuniyat quyidagidan iborat
bo‘ladi: kuchli seskantiruvchilardan kuchsizlariga o‘tishda sezuvchanlik oshadi,
kuchsizlardan kuchlilarga o‘tishda – kamayadi. Turli analizatorlar tizimlarining moslashish
darajasi bir xilda bo‘lmaydi: yuqori moslashish taktil, haroratli, hid bilish va ko‘rish
sezgilarida, zaif moslashish – eshitish va og‘riq sezgilarida kuzatiladi. Ularning orasidan hid
bilish va taktil analizatorlar tez fursatda moslashadilar. Yod hidiga to‘liq moslashish bir
daqiqadan so‘ng yuz beradi. uch soniyadan so‘ng bosim sezgisi seskantiruvchining 1/5
kuchini aks ettiradi. Qorong‘ilikka to‘liq moslashish uchun 45 daqiqa kerak bo‘ladi.
A.V.Petrovskiy tahririyati ostida chop etilgan darslikda moslashish hodisasining uch xil
turi keltiriladi: seskantiruvchining davomli ta’sirida sezgining to‘liq g‘oyib bo‘lishidagi