[phone] kirish biologiya tiriklik

Ildiz metamorfozi
1.Ildizmeva –asosiy ildiz shakl o’zgartrib yo’g’onlashadi va zaxira oziqa modda to’playdi. Bularga sabzi, rediska,turp,sholg’om,lavlagi misol bo’ladi.
2.Tayanch ildiz-poyadan chiqqan qo’shimcha ildiz bo’lib,uni tik tutib turadi. Bularga makkajo’horiva oqjo’xori
3.Havo ildizlar-bu tropik o’lkalarda o’sadigan o’simliklarda uchraydi.
Poya
Novda-o’simlikning vegetative organi bo’lib,poya hamda unda joylashgan barg va kurtakdan iborat.
Daraxt , buta va yarimbutalarning o’zoda barg va kurtak hosil qiladigan bir yillik shoxiga ham novda deyiladi. Kuz yaqinlashishi bilan novdaning yashil rangi o’zgarib qo’ng’ir qizg’ish ranga kiradi, chunki uning po’sti qalinlashib po’kak qavatini hosil qiladi.

Novda
Vegitativ novda -Bargli novda		Generativ novda - Gulli novda

Demak barg kurtaklari bo’lgan daraxt va butalarning bir yillik niholiga yoki urug’dan endigina o’sib chiqgan niholga ham novda deyiladi.

Poya- bu o’simlikning barcha yer ustki qismlarini o’zaro bog’lab turuvchi hamda ildizdan shimilgan suv va mineral moddalarni o’simlikning barcha o’rganlariga yetkazib beruvchi asosiy vegetative o’rgan.
O’simliklarning o’sish sharoitiga va turiga qarab poyalar turli xil bo’ladi.

	Poyalarning bo'yini uzunligiga ko'ra turlari
	Kalta poya piyozda	Janubiy osiyoning tropik o'rmonlarida tarqalgan Ratang palmosi 400m	Avstraliya evkalipti 150-155m	Koliforniya sekvodendroni 110-140m	Mirzaterak 20-25m

Poyalarning fazodagi holatiga ko’ra turlari
Tik o’suvchi (terak,olma,qayrog’och,bugdoy)	Ko’tarilib o’suvchi (sebarga)	O’raluvchi (qo’ypechak, karnaygul)	Ilashuvchi (qovoq tok,no’xat)	Chirmashuvchi(rotang palmasi)	O’rmalovchi (g’ozpanja, qulupnay)	Palak otib yoki Yoyilib o’suvchi (qovun,tarvuz, bodring,temirtikan)

Poyalarning yo’g’onligi ham har xil, Bulardan ipsimon poyalar(pechaklar) va aylanasi 4-6 m (yong’oq),8-10 m (chinor)
K urtak-bu boshlang’ich poya

Gul chiqsa


Poya va barg chiqsa



Yirik kurtak Terak,chinor,soxtakashtan,nastarin








Mayda kurtak O’rik,qayrag’och,tol,,tut,olma





Bundan tashqari kurtaklar novdada uch xil joylashadi. Bular ketma-ket,qarama-qarshi va halqa hoisil qilib joylashishi mumkun.
Kurtaklar ustki tamondan tangacha barg bilan qoplangan. U kurtakni qattiq sovuqdan va kassalik tug’diruvchi bakteriya va zamburug’lardan saqlaydi.
T angacha barg boshlang’ich poya zich bolib joylashgan boshlang’ich barg
Kurtak bo’rtib undan poya, barg yoki gulning chiqishi uchun ketgan vaqtga FAZA deyiladi.
O’simliklarning poyasi bir yoki ikkiurug’pallali bo’lishiga va qaysi hayotiy shaklga ega bo’lishiga ko’ra uning tuzilishi turlicha bo’ladi.

P oyaning ichki tuzulishi

Kambiy –yon hosil qiluvchi











Tut,kanop, zig’ir

Yog’ochlikning turlar
Qattiq	Yumshoq	Og’ir	Yumshoq
Qayrog’och ,eman,yulg’un,saksoul,olma,yong’oq,zarang	Tol ,terak, jiyda

Novda tizimining shakllanishi asosan uchki hosil qiluvchi to’qima hujayralarining bo’linishi hisobiga amalga oshadi. Agar novdaning uchki qismi chilpib tashlansa u o’sishdan to’xtaydi va o’simlikning yon novdalari o’sishni boshlaydi.Ayrim o’simliklarning hosil qiluvchi to’qima hujayralari tez bo’linibko’payishi hisobiga o’simlik tez o’sadi.

O’simliklar ham o’z navbatida eniga ham yo’g’onlashadilar. Bu asosan poyaning kambiy qavati hisobiga amalga oshadi. Kambiy hujayralari asosan bo’linib ko’paygandan keyin uning ko’p qismi kanbiydan ichkari tamon ya’ni yog’ochlikga surilib halqa hosil qiladi.

B
lub
u halqalarga qarab o’simlikning yoshini qanday sharoitda o’sganligini hamda undan shimol sharq g’arb kabi tamonlarni aniqlash mumkin. Hamma o’simlikning ham halqalarga qarab yoshini aniqlab bo’lmaydi,bularga saksoul va qandim o’simliklar hisoblanadi,chunki ular har yomg’irda halqa hosil qiladi.

Po’kak

Yillik halqalar

O’zak

Ksilema

Kambiy