[phone] kirish biologiya tiriklik

Poyada ozuqa moddalarning harakatlanishi
Anorganik moddalarni harakati Anorganik moddalar ildizdan o’simlikning yer ustki tomon yo’g’ochlikdagi o’tkazuvchi naylar orqali harakatlanadi. Buni tajribada kuzatishda rangli suv bargli novda va 2-3 soat vaqt kerak. Bargli novdani rangli suvga solib 2-3 soatdan so’ng novdaning ko’ndalangiga kesib ko’rsak uning yo’g’ochlik qismi suvning rangiga kirganini ko’rishimiz mumkin	Organik moddalarni harakati Organik moddalar barglarda hosil bo’lib floemadagi elaksimon naylar orqali o’simliklning barcha organlariga yetkaziladi. Buning uchun shakarli suv, 2 ta tolning bargli novdasi kerak. Novdalarni birini shu holatda ikkinchisisni po’stlog’ini alqa shaklida kesib suvga solib qo’ysak va 14 kundan so’ng natijanini ko’rganimizda kesilmagan novdaning pastki qismidan , halqa shaklida kesilgan novdaning esa halqalarning ustki qismidan ildizlarni hosil bo’lganini ko’ramiz.Sababi oragnik moddalar halqadan pastga o’ta olmagan

BARG
Barg – novdaning bir qismi bo‘lib, o‘simliklardagi muhim hayotiy jarayonlar (fotosintez) asosida organik moddalar hosil qiluvchi, suvni bug‘latuvchi va nafas oluvchi asosiy vegetativ organi. Ayrim o‘simliklar barg bandining pastki qismida yon bargchalar ham bo‘ladi.

	Barg qismlari
Barg bandi		Barg yaprogi
Barg yaprog’ini poyaga birlashtirib turadi Barg bandiga ko’ra o’simliklar 2 xil bo’ladi		Tomirlanishi			Shakli	Qirrasi
1-bandli barglar	2-bandsiz burglar(o’troq)	1 urug’pallalilarda	2 urug’pallalilarda		yumaloq, panjasi mon, tuxumsimon, ovalsi mon, yurak simon, nashtarsi mon, qa lami, rombsimon, uchbur chaksimon	tekis, tish li, ikki karra tishli, arrasi mon va o‘yilgan
2urug’pallalilar sinfi	1 urug’pallalilar sinfi	paralel yoysimon	Panjasimon to’rsimon
olma,o‘rik, nok, terak, yong‘oq, anjir, tok, bod ring, qovun	lola, shirach, gulafsar, bug‘doy,makkajo‘xori, arpa, sholi	Yaxlit barg			O‘yilgan barg
		olma, o‘rik,gilos			tok, g‘o‘za, tut, anjir

			Barg xillari
Oddiy barg					Murakkab barglar
Barg bandida faqat bitta yaproq joylashodi olma, nok, o‘rik, shaf toli,tut, tok, g‘o‘za, terak, rovoch, yantoq					Barg bandida bir nechta yaproq joylashadi shirinmiya,beda, soxta kash tan, yong‘oq, na’matak, qulupnay, loviya, no‘xat, yeryon g‘oq
Gilos		Qayrag’och		Majnuntol	Yong’oq toq patsimon			Soxta kashtan panjasimon
Yaprogining tuzilishiga ko’ra					Barg bandida yaprog’ining joylashuviga ko’ra
Patsimon	Uch bo’lakli		Panjasimon		Uch bargchali	panjasimon		Juft patsimon	Toq patsimon
Jag’-jag	G’o’za		Chinor		Sebarga beda loviya mosh qulupnay	Soxta kashtan		Yeryong’oq	shirinmiya

ELATMA!!! Toq bargchalari gajjakka aylangan o’simliklar-no’xot burchoqda
Barrg yaprog’i 2 mm ya’ni qipiqsimon barg saksovul va qandimda

	Barglarning bovdada joylashuvi
Ketma-ket (navbat bilan) Bir bo’ginda 1		Qarama-qarshi Bir bo’ginda 2		Halqa hosil qilib Bir bo’ginda bir nechta
g‘o‘ za, tok, pomidor, olma, o‘rik,te rak, tut, atir gul, oq quray, do‘ lana		rayhon, yalpiz, chinnigul, ligustrum, nastarin, dalachoy, kiyiko‘t, mavrak, gazanda, kampirchopon		sambitgul, qirqbo‘g‘im, qumrio‘t

Barglarning ichki tuzilishi.
Barglarning ichki tuzilishini ko’rish uchun ulardan yupqa kesma tayyorlab mikroskopga qo’yishimiz kerak. Bargning mikroskopda ko’rinishi
Barg yaprog’ ustki va ostki tomondan po’st bilan qoplangan. Po’st hujayralari shaffof bo’lib barglarning ichki qismiga quyosh nurini o’rkazish vazifasini bajaradi. Po’st ichki qismni himoya qiladi.
Po’stda loviyasimon juft hujayralar bor . Ular brag og’izchalari deyiladi. O’g’izchalarda sitoplazma, yadro va pastidalari bor. O’gizchalar bargning har ikki tomonida bo’ladi.
Po’st oralig’ida barge to hujayralari joylashgan . Ularda sitoplazma, yadro va xlorofil donachalari bor.
Barg eti hujayralari bir necha qavat joylashgan ustunsimon>> yumaloq.
Tomirlar barg etida joylshgan bo’lib uning hamma qismiga kirib boradi
Tomirda quyidagilar joylashgan
1.O’tkazuvchi naylar-qalin qobiqli o’lik hujayralardan iborat anorganik modda harakatlanadi
2.elaksimon naylar-trik cho’ziq bir-biri bilan qo’shilib ketgan organic moddalar harakatlanadi
3.Tolalar – po’sti qalin pshiq uzun hujayralar bargga mustahkamlik beradi
O’tkazuvchi naylar, elaksimon naylar va tolalar – nay tolalai boylamlarni hosil qiladi

S hakli o’zgargan poyalar

Shakli o’zgargan yerusti poyalar

Shakli o’zgargan yerosti poyalar

Tuganak

Ildizpoya

Piyozbosh

Jingalak,gajak

Tikan

Gul

Shakli o’zgargan yerusti poya
Tuganak	Piyozbosh		Ildizpoya
Tuganaklarda chuqurchalarda ko’zchalar joylashadi. ko’zchalarning tubida esa kurtak joylashadi.Ko’zchalarida kurtakning bo’lishi uning boshqa novdalardan farq qiladi.Kurtakdansernam sharoitda yangi poya o’sib chiqadi.Tuganaklar odatda uning kurtaklari ustki tamondan o’sib chiqa boshlaydi.Agar kartoshka tuganagi kesib qaralsa uni novdadan farqi yo’q ekanligini ko’rish mumkin.	Piyozlar kurtak singari tashqaridan qobiq bilan qoplangan. Bu qobiqlar uni yozda issiqdan qishda sovuqdan himoya qiladi. Agar u uzunasiga kesib qaralsa tubida qisqargan poyacha borligi ko’rinadi. Shu poyacha asosida pastga qarab mayda qo’shimcha ildizlarni ko’rish mumkin. Yuqorida esa seret qobiqlar(shakli o’zgargan barg)va kurtaklarni ko’rish mumkin. Bu qobiqlarda oziqa moddalar to’planadi.		Ildizpoyalarda shakli o’zgargan barg qo’shimcha ildizlar va kurtaklarbo’ladi. Bu kurtaklardan qulay sharoitda yangi yer ustki poya o’sib chiqadi. Ildizpoyada novdaga xos shakli o’zgargan barg va kurtaklar ham bo’ladi. G’umay ildizpoyali ko’p yillil o’simlik. I;dizpoyasining uzunligi 50-150 sm atrofida bo’ladi.
Shakli o’zgargan yerosti novdalar o’simlikni vegetative ko’payishiga xizmat qiladi.
Kartoshka, tapinambur,shoyigul,batat	Nargiz ,lola gladiuz,barcha piyozlar va boychechak	Shirinmiya , g’umay,ajriq,qamish,yalpiz,gulsafsar.
Karto’shka tuganagi	Piyoz piyozboishi	G’umay ildizpoyasi