[phone] kirish biologiya tiriklik

xlaminomonada

spiragira

ulotriks

xaro

kladofora

S
Bir hujayrali

Ko’p hujayrali
uvo’tilar-ancha soda(tuban) tuziligan o’simliklar hisoblanadi, ularning tanasi ildiz poya barg kabi o’rganlarga ajralmagam.ularning tanasi qattana yoki tallom (ma’nosi –ildiz,poya bargga bo’linmagan tana) deb ataladi.suvo’tlar asosan suvda yasgaydigan hujayralarida xlarafil donachasini saqlaydigan va yorug’lik ta’sirida organic modda hosil qiladigan tuban o;simliklar.Hozirgi kunda ularning fanga 30 000 ga yaqin turi mavjud.Ular orasida ko’k-ya shil.sarg’ish-yashil, yashil,qo’ng’ir,qizil,sariq suvo’tlar uchraydi.

Bir hujayrali suvo’tlar juda mayda-oddiy ko’z bilan ko’rib bo’lmaydigan organizmlardir, lekin ularning to’plamlarini oddiy ko’z nilan ko’rish mumkin. Bahorda ,yozda ariq hovuzlarda uzoq turib qolgan suvlarda ularning to’plamini ko’rish mumkin. Bunday suvlarga “gullab” qolgan suv deb aytiladi. Shu gullagan suvdan bir tomchi olinib mikrosko’p ostida qaralsa bir hujayrali yashil suvo’tlarini ko’rishimiz mumkin.
Bir hujayrali suvo’tlari
Xlorella	Xlaminomanoda
X lorelladoshlar xlorella oddiy xlorella	X laminomanodadoshlar Xlaminomanoda
Xlorellaning usti mustahkam po’st bilan o’ralgan. Hujayraning ichida esa sitoplazma yodro hamda xlorafildan iborat xramotofori bor. Bu xramotofor yuksak o’simliklarning plastidasi singari fotosintez vazifasini bajaradi. Yorug’lik ta’sirida suv va karbanad angidrid gazidan kraxmal oqsil va boshqa organic modda sintz qiladi suvga esa kislorod ajratadi. Fotosintez uchun kerak suv va mineral tuzlarni po’sti orqali shimib oladi. Xlarella jinssiz-hujayraning bo’linishi orqali ko’payadi. Bunda ona hujayra ichidagi tirik qism 4 yoki 8 ga bo’linadi va bo’laklarning har biri alohida qobiqqa o’ralib bitta hujayraga aylandi va suvga chiqib o’sib mustaqil xlorellaga aylanadi. Xlorella juda tez ko’payadi bir kecha kunduz yashagan har bir xlorella bo’linib ko’payishda ishtrok etadi. Kuz kelishi bilan xlorella qalin qobiqqa oralib sporaga aylanadi va shu holda qishlaydi. Qulay sharoitda qobiqdan chiqib yana hayotini davvom etiradi. Yer yuzida 40 ta o’rta osiyoda 5 ta turi uchraydi.	Xlominomonada iflos, azotli birikmalarga boy suv havzalarida hayot kechiradi.ba’za akvariumda ham uchratish mumkin. Hujayra shakli noksimon bo’lib 2 ta xivchini yordamida harakat qiladi. Xlominomonoda ham fotosintez qilish xususiyatiga ega. Hujayrasida xromotofor yodro sitoplazmadan tashqari yorug’likni sezuvchi ko’zcha “stigma”ham bor. U yordamida yorug’likni sezadi.ko’payish usuli oogamiya usuli yordamida ko’payadi. 500 ga yaqin turi mavjud.

Ko’p hujayrali suvo’tlarning tanasi oddiy shohlangan yoki ipsimon ko’rinishda bo’ladi. Ularga xos belgilardan biri ko’payish davrida hujayralari to’xtovsiz bo’linib turishi natijasida qattanani o’sib kattalashib borishidir.

Ko’p hujayrali suvo’tlar
Belbog’li ulotriks	Spirogyra	Kladafora	Xara
Daryo va soylarimizda suv yuzasiga yaqin toshlar loyqalar yog’ochlarga yopishib o’sadi.Uning tanasi ipsimon shoxlanmagan tallomdan iborat zanjirsimon tuzilgan bir xil hujayralardan iborat.. suv ostidagi narsalarga yopishadigan o’rgani rezoid deb ataladi va rangsiz bo’ladi. Boshqa hujayralari yashil qisqa silindr shaklli bir qator joylashgan.har bir hujayrasini ichida sitoplazma yodro va uni o’rab olgan belbog’ shaklidagi xramotofordan iborat. Bu xromotofor fotosintezni amalga oshiradi. Ulotriks jinsiy va jinssiz ko’payadi.Jinsiy-ko’patishda teng kattalikdagi izogametalar hosil qiladi. Ularda 2 ta xivchin yordamida suvda suzib yurib bir biri bilan qo’shiladi va zigota hosil qiladi . zigota esa tinim davridan so’ng 4 ga bo’linib 4 ta ulotriks ipini hosil qiladi. Jinssiz – ona hujayra ichidagi borliq 4 yoki 8ga bo’linib suvga chiqadi va 4 ta xivshin yordamida suvda suzadi.bular zoosporalar deb ataladi.Keyin suv tubiga tushib ko’ndalangiga bo’linasdi pastki qismidan rezoid ustki qismidan esa yangi ip hosil bo’ladi.25 turi bor.	Hovuzlarda zovurlarda va sekin oqadigan suv havzalarida uchraydi. Spiragira iplari shoxlanmagan yirik silindrsimon shaklda.Hech narsaga yopishmay suv yuzasida qalqib o’sadi. Uning 340 ga yaqin turi ma’lum.	O’zbekistonning daryo,ko’l va suv omborlarida yashil suvo’tlaridan kladofora uchraydi. Uning tanasi yirik 1 m gacha boradigan shoxlangan suvo’ti hisoblanadi. Kladoforadan jilvir qog’oz(najdak) olinadi.	Ariq hovuz ko’l va sholipoyalarda shoxlangan yirik 30-60sm li begona o’t-xara suvo’ti uchraydi.
O’zbekistondagi suvo’tlarini o’rganishda O’zbekiston Fanlar akademiyasi a’zosi A.M. Muzaffarovninh xizmatlari katta. U o’zbekiston hamda o’rta osiyo suv havzalarida uchraydigan suvo’tlarini o’rganib undan xalq xo’jaligida foydalanish usullarini ishlab chiqgan olim hisoblanadi.

Dengiz suvo’tlari dengizning 60-70 m gacha bo’lgan chuqurliklarda uchraydi. Bu suvo’tlar boshqa suvo’tlaridan xramotoforida xlaradildan tashqari karatin(sariq),ksantafil(zarg’sldoq), qizil rang beruvchi pigmentlarining bo’lishi bilan farq qiladi.

Dendiz suvo’tlari
Qo’ng’ir	Yashil	Qizil
Laminariya	Ulva	Parfira fillofora va nemolion.
Yopon dengizida tarqalgan laminoriya turkimiga oid yapon laminariyasi,uning bo’yi 6-12 m eni 10-75sm pastki qismi kalta silindrsimon yoki navsimon hisoblanadi. Laminariya dengiz qirgo’g’idan tortib to 25-35 m gacha bo’lgan chuqurlikda tarqalgan hisoblanadi. Yapon dengizining shimoliy qismida keng tarqalagan. Ko’payishi jinsiy va jinssiz (zoosporalar) yo’li bilan ko’payadi. Laminariya tanasida ko’plab darmondori va shaker saqlaydi. Shuning uchun uni “dengiz karami”deb ham ataladi.30ta turi bor.		Fillofora-qizil suvo’tidan agar-agar olinadi bu moddadan mormelat hamda muzqaymoq tayyorlashda foydalaniladi. Bundan tashqari agar-agardan loborotoriyada zamburug’ va bakteriyalr uchun oziq sifatida ham ishlatiladi.
Lominariya	Ulva	Parfira
Laminariya ulva va nemolion suvo’tlari ovqatga ishlatiladi. Angliya Norvegiya Shotlondiya IslondiyaIrlondiyada uy hayvonlari suv o’tlari bilan boqiladi,

Yo’sinlar bo’limi (Moxsimonlar)-Briologiya