A. G. Abdukadirov 2017 y

Tarmoqlarning tasnifi va ularni qo‘llash xususiyatlari. 

---

Kompyuter tarmoqlarining paydo bo‘lish sabablaridan biri resurslaridan 
xamkorlikda foydalanish, aloxida kompyuter imkoniyatini kengaytirishdir. Tarmoq 
orqali foydalanuvchilar bir vaqtning o‘zida bir xil ma’lumot va fayl nusxalari, 
amaliy dasturlar bilan ishlashi mumkin. Bu xolat axborot tashuvchilardagi joyni 
tejaydi. Bundan tashqari, printer, skaner, modem, lazer disklar majmuining 
birgalikda ishlatilishi qo‘shimcha mablani asraydi. 
Hozirda kompyuterlarni qo‘llashda ko‘pgina foydalanuvchilar uchun yagona 
axborot makonini ta’riflovchi tarmoqlarni tashkil etish muxim axamiyatga ega. Buni 
butun dunyo kompyuter tarmog‘i hisoblanmish Internet misolida yaqqol kirish 
mumkin. 
Uzatish kanallari orqali o‘zaro bog‘langan kompyuterlar majmuiga 
kompyuterlar tarmog‘i deyiladi. Bu tarmoq undan foydalanuvchilarni axborot 
almashuv vositasi va apparat, dastur xamda axborot tarmog‘i resurslaridan jamoa 
bo‘lib foydalanishni taminlaydi. 
Kompyuterlarning tarmoqqa birlashishi qimmatbaxo asbob-uskunalar - katta 
xajmli disk, printerlar, asosiy xotiradan birgalikda foydalanish, umumiy dasturli 
vositaga va ma’lumotga ega bo‘lish imkonini beradi. Global tarmoqlar tufayli 
olisdagi kompyuterlarning apparat resurslaridan foydalanish mumkin. Bunday 
tarmoqlar millionlab kishilarni qamrab olib, axborot tarqatish va qabul qilish 
jarayonini butunlay o‘zgartirib yubordi, xizmat ko‘rsatishning eng keng tarqalgan 

---

tarmog‘i - elektron pochta orqali axborot almashuvni amalga oshirishdir. 
Tarmoqning asosiy vazifasi foydalanuvchining taqsimlangan umumtarmoq 
resurslariga oddiy, qulay va ishonchli ximoyalangan xolda axborotdan jamoa bo‘lib 
foydalanishni tashkil etish. SHuningdek, foydalanuvchilar tarmoqlari o‘rtasida 
ma’lumotlarni uzatishning qulay va ishonchli vositasini ta’minlash. Umumiy 
axborotlash davrida katta xajmdagi axborotlar lokal va global kompyuter 
tarmoqlarida saqlanadi, qayta ishlanadi va uzatiladi. Lokal tarmoqlarda 
foydalanuvchilar ishlashi uchun ma’lumotlarning umumiy bazasi tashkil etiladi. 
Global tarmoqlarda yagona ilmiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy axborot makoni 
shakllantiriladi. 
Ma’lumotlar bazasiga uzoq masofadan turib kirishda, umumiy ma’lumotlarni 
markazlashtirishda, ma’lumotlarni ma’lum masofaga uzatishda va ularni taqsimlab 
qayta ishlash borasida ko‘pgina vazifalar mavjud. Bularga bir qancha misollar 
keltirish mumkin: bank va boshqa moliyaviy tuzilmalar; bozorning axvolini aks 
ettiruvchi tijorat tizimi («talab-taklif»); ijtimoiy ta’minot tizimi; soliq xizmati; oraliq 
masofadan turib kompyuter ta’limi; avia chiptalarni zaxira qilib qo‘yish tizimi; 
uzoqdan turib tibbiy tashxislash; saylov tizimi. Ko‘rsatilgan ushbu barcha 
qo‘shimcha ma’lumotlar to‘planishi, saqlanishi va undan foydalana olish (kirish) 
notug‘ri ma’lumotlar bo‘lishidan va ruxsat berilmagan kirishdan ximoyalangan 
bo‘lish kerak. Ilmiy, xizmat, ta’lim, ijtimoiy va madaniy xayot soxasidan global 
tarmoq millionlab kishilar uchun yangi xil dam olish mashg‘ulotini yaratdi. Tarmoq 
kundalik ishni va turli soxadagi kishilarning dam olishini tashkil etish quroliga 
aylandi.