A. K. Xusanov

3. Chayonning qaysi organi qisqichga aylangan? 
a) oyoq paypaslagichlari
b) mo’ylovlari 
s) pastgi lablari
d) pastgi jag’lari 
4. Zaxar bezi bo’lmaydigan o’rgimchaksimonni aniqlang. 
a) falangalar
b) chayonlar

---

148 
c) biylar
d) qoraqurtlar 
5. O’rgimchaksimonlar sinfi qaysi turkularni o’z ichiga oladi? 
l.o’rgimchaklar 2. tarantullar 3. qoraqurtlar 4.falangalar 5.chayonlar 6.kanalar 
a) 1,2,5,6
b) 1,3,4,5
c) 1,2,3,6
d) 1,4,5,6 
6. Butli o’rgimchakni oziqlanish usuli? 
a) yirtqich
b) o’limtikxo’r
c) detritofag
d) parazit 
7. O’rgimchaksimonlar sinfini lotincha nomi qanday? 
a) Arachnida
b) Hexapoda
c) Myriapoda
d) Crustacea 
8. O’pka bilan nafas oluvchi bo’g’imoyoqlilar vakili; 
a) chayon
b) qisqichbaqa
c) suvarak
d) dafniya
9. O’rgimchaksimonlarning yurish oyoqlari necha bo’g’imli bo’ladi? 
 
a) 4
b) 5
c) 6
d) 6-7 
10. Chipor chayonning ilmiy nomini belgilang; 
 
a) 
Scorpiones 
b) 
Buthus eupeus
c) 
Pelipalpi 

d) 
Chelifer
Test javoblarini yozing: 
81-jadval
 
S 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
J 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Uyga vazifa: 
“O’rgimchaklarning xo‘jalikdagi ahamiyati” mavzusida mustaqil ish yozing
. 
 
 
33 - Amaliy mashg’ulot
. Xelitseralilar (Chelicerata) kenja tipi. 
O’rgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi. Vakillar: chayon, falanga, o’rgimchak yoki 
kananing tashqi va ichki tuzilishi. 
Yaylov kanasi ning sistematik o’rni 
Tip: 
Bo’g’imoyoqlilar-Arthropoda 
Kenja tip: 
Xelitseralilar-Chelicerata 
Sinf: 
O’rgimchaksimonlar-Arachnida 
Turkum: 
Kanalar- Acarina
Vakillari: 
Yaylov kanasi - 
Hyalomma detritum 

---

149 
Xeliseralilarning tanasi odatda boshko’krak va qorindan iborat. Boshko’krak 
bosh va ko’krak qismlarining qo’shilishidan hosil bo’lgan. Unda 6 juft, ba’zan 7 
juft oyoqlar joylashgan. Qorin bo’limida oyoqlar o’zgarib ketgan, yoki butunlay 
rivojlanmagan. 
Antenula va bosh qism (akron)ning yo’qligi bilan xeliseralilar boshqa 
bo’g’imoyoqlilardan farq qiladi. 
Boshko’krakning birinchi juftoyoqlari oziqni maydalash va ezish vazifasini 
bajaradigan xeliseraga, ikkinchi jufti esa sezish ba’zan tutish vazifasini bajaradigan 
pedipalpalarga aylangan. Xeliseralilar 70000 dan ziyod turlarni o’z ichiga oladi. 
Ilmiy maqsad: 
Xelitseralilar kenja tipiga kiruvchi o‘rgimchaksimonlar 
sinfining anatomo-morfologik va biologik va ekologik xususiyatlari va ularning 
tibbiyotda, veterinariyada va qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati bilan tanishish. 
Tarbiyaviy maqsad: 
Hayvonot dunyosini xilma-hilligi haqida ma’lumot 
berish orqali, o‘quvchilarga tabiatni asrash va avaylash tuyg‘ularini o‘rgatish. 
Rivojlantiruvchi maqsad. 
O‘quvchilarni darslik va qo‘shimcha testlar bilan 
mustaqil ishlash ko‘nikmalarini oshirish.
Jihozlar: 
O‘rgimchaksimonlar sinfi vakillarini aks ettiruvchi jadvallar, xo‘l 
va quruq preparatlar, mikropreparatlar, mikroskop.