A. M. Polatov kompyuter vositasida modellashtirish asoslari

ammo endilikda bu model yanada umumiyroq holga nisbatan qoMlanilishi mumkinligi ma’lum bo‘lib qolgan vaziyatni o‘rganib chiqamiz. Faqatgina ayrim hollarda eng sodda modellaming matematik modellarini to‘liq qo‘rinishda, uning hatti-harakati uchun mos bo‘lgan barcha omillarni qurish o‘zini oqlaydi. Shuning uchun “soddadan-murakkablikka qarab” tamoyilini amaliyotga tadbiq etuvchi yondashuv o‘rinli bo‘lib, bu yondashuvga ko‘ra keyingi qadamga murakkab bo‘Imagan modelni sinchkovlik bilan o‘rganib chiqqandan so‘ng o‘tiladi. Bunda har biri oldingingi modellami umumlashtiruvchi va ularni xususiy hoi sifatida o‘ziga biriktirib oluvchi to‘la modellar zanjiri (iyerarxiyasi) hosil bo'ladi.
Bunday zanjirni ko‘p pog‘onali raketaning modeli misolida quraylik. Oldingi ma’ruzaning oxirida qayd qilinganidek, haqiqiy bir pog‘onali raketa birinchi kosmik tezlikka erisha olmaydi. Buning sababi - yonilg'ining kerakli bo‘lmagan tuzilmaviy massani harakatlantirib yuborishga sarf bo‘lishidir. Demak, raketa o‘zining harakati davomida davriy ravishda ballastdan qutulib borishi lozim.
Amaliy konstruksiyada esa bu raketa foydalanib bo‘lingandan so‘ng tashlab yuboriladigan bir nechta pog‘onalardan tashkil topishini anglatadi.
m, - i-pog'onaning umumiy massasi, tuzulmaviy massa (bunda yonilg‘ining massasi ^!i ~ kattalikka, ya’ni foydali
yuk massasiga teng boiadi). л kattalik va gazlaming tugab bitish tezliklari barcha pog‘onalarga nisbatan bir xildir. Aniqlik uchun pog‘onalar sonini n = 3 ga teng deb olamiz. Bunday raketaning boshlang‘ich massasi
mo=m_p+mi +m2+tn₃ ga teng. Birinchi pog‘onaning butun yonilg‘isi sarf bo‘lgan va raketa massasi
ga teng bo‘lgan momentni o‘rganib chiqamiz. U holda Stolkovskiyning formulasiga ko‘ra, raketaning tezligi
ga teng bo‘ladi. Vi tezlikka erishilgandan so‘ng, tuzilmaviy massa tashlab yuboriladi va ikkinclii pog‘ona ishga kiradi. Bu momentda raketaning massasi т_р+т₂+т₃ ga teng bo‘ladi.
Shu momentdan boshlab, to ikkinchi pog‘onadagi yonilg‘i to‘la yonib bitgunga qadar qurilgan modeldan foydalanishga hech narsa halaqit bermaydi. Umumiy impulsning saqlanishi to‘g‘risidagi barcha mulohazalar o‘z kuchini saqlab qoladi (endilikda raketaning boshlang‘ich tezligi v_; ga teng ekanligini hisobga olish darkor). U holda, Siolkovskiyning formulasiga ko‘ra, ikkinchi pog‘onadagi yonilg‘i yonib bitgandan so‘ng, raketa
, / m~ + mi + m-s S