A. M. Polatov kompyuter vositasida modellashtirish asoslari

15
ta’minJashi kerak. Imitatsiyali modellashtirishda algoritmt ar) shaklidagi matematik modellar tadqiq qilinadi, unda tadqiq qilinayotgan tizimning ishlashi katta hajmdagi bir qator elementar amallarni bajarish orqali amalga oshiriladi.

Kompyuter vositasida modellashtirish asosiy bosqichlari quyida keltirilgan. Bosqichning nomi	Qanday ama liar bajariladi
1. Masalaning qo‘yilishi va uning tahlili	Model yaratish maqsadini aniqlash. Qanday boshlang‘ich ma’lumotlar va qanday ko‘rinishda ularni olishligini aniqlash. Model yaratish uchun qanday boshlang'ich ma'lumotiar kerakligini aniqlash.
2. Axborot modelini ishlab chiqish	Model parametrlarini aniqlash va ular orasidagi uzviy bog'lanishlarni aniqlash Ko‘rilayotgan masala uchun ahamiyatga ega parametrlami aniqlash. Parametrlar orasidagi bog'liqlikni matematika tilida tasvirlash.
3. Kompyuter vositasidagi modelni amalga oshirishning usullari va algoritmlarini ishlab chiqish	Boshlang‘ich natijalarni hisoblash usulini tanlash yoki ishlab chiqish. Tanlangan usul natijalari bo‘yicha hisoblash algoritmini tuzish. Algoritm to‘g‘riligini tekshirish.
4. Kompyuter vositasidagi modelni ishlab chiqarish	Algoritm asosida kompyuterda dasturni ishlab chiqish vositasini tanlash. Kompyuter vositasidagi modelni ishlab chiqish. Yaratilgan kompyuter vositasidagi to‘g‘riligini tekshirish.
5. Kompyuterda eksperimentlar o‘tkazish	Tadqiqot rejasini ishlab chiqish. Yaratilgan kompyuter vositasidagi model asosida eksperiment o‘tkazish. Olingan natijalarni tahlil qilish. Yaratilgan model xususiyatiari haqida xulosalar qilish.

Eksperiment jarayoni davomida aniqlanishi mumkin bo'lgan hollar:

• 
  tadqiqot rejasini raoslashtirish;
  
• 
  masala yechishning boshqa usulini tanlash;
  
• 
  natijalarni olish algoritmini takomiliashtirish;
  
• 
  axborot modelini aniqlashtirish;
  
• 
  masala qo'yilishiga o‘zgarishlar kiritish.
  

Bu xollarda mos qadamga qaytiladi va jarayon boshidan boshlanadi.
Matematik modellashtirish faqat kompyuterda hisoblashlar o‘tkazishgina emas. Bu birinchi navbatda voqea va jarayonlarni o'rganish, ularni matematik tilda ifodaiashdir. Demak, matematik model - voqea va jarayonlarni absolvut to‘g‘ri ifodalash emas, balki ularni taqribiy ifodaiashdir.
Matematik modellashtirish qimmat baholi eksperimentlar o‘tkazmasdan turib, voqea va jarayonlarning keyingi bosqichidagi hodisa va detallarini kompyuter ekranida o‘rganish, shuningdek, hattoki zamonaviy asbob - uskunalar ilg‘amaydigan (payqamaydigan) jarayonlarni izohlashdan iboratdir.

3. 
   Konsephial modellashtirish
   

Muammoli vaziyatni o‘rganish natijalari asosida tuzilgan tizimning mazmunli tavsifi o‘z iehiga tadqiq qilinadigan obyektlar hamda vaziyatlarni oladi va tadqiqot maqsadlarini belgilaydi. Konseptual model - bu modellashtiruvchi tizimning tuzilishini, tizimga xos va modellashtirish maqsadiga erishish uchun axamiyatli bo'lgan uning elementlari xususiyatlari va sabab- natijaviy bog'lanishtari aniqlaydigan abstrakt modeldir.
Tizimning mazmunli ta’rifi va tadqiq qilinuvchi masaladan tegishli konseptual modelini qurishga o'tish yoTi birxil boTmaydi.
Lekin tajriba tadqiqot deyarli har doim quyidagi bosqichlarni o‘z iehiga olishini ko'rsatadi:

• 
  tizimda boMib o‘tayotgan asosiy jarayonlarning funksional sxemasi ishiab chiqish; ^{1 -1}
  

.
element J ami ng to ‘ la-to⁴ kis
modelning chegarasini
lasvi
AXBOROT RESURS M ARXA3!Ko⁴rsatiigan qadamlami ketina-ket bajarish aslida tizimlar modellarini qurish texnologiyasini tashkil etadi. Shuni ta'kidlash mumkinki, ko‘p jihatdan o‘xshash texnologiya dasturiy mahsuiotni obyektii modellashtirish usullari bilan yaratishda ishlatiladi. har bir ko‘rsatilgan bosqich o‘zining tushinchalar yig‘imi bilan tavsiflanadi, shuning uchun bir bosqichdan navbatdagisiga o‘tish bu bir tushinchalarda yozilgan modeldan boshqa bir tushinchalarga asoslangan modelga o‘zgarishidan iborat. Bu o‘zgarish nafaqat tushinchalar o‘zgarishlari bilan, balki bizning tizim xaqida bilim jamlash va tartibga solish bilan birga olib boriladi.
Navbatdagi qadam bu asosiy jarayonlamig bir biri bilan ta’sir etishi, ulaming xususiyatlari va modelning chegaralarini aniqlashni tavsif etishdan iborat. Modelning asosiy elementlari va jarayonlari aniqlanganidan so‘ng, ularni moslik darajasi savolini hal qilish kerak, Ya’ni har bir ajratilgan jarayonda qaysi omillar va parametrlar hisobga olingan va qayid qilinganligini aniqlash kerak. Omillar va parametrlar ro‘yxati modelning ham maqsadi, ham uning tadqiq qilinadigan ish nizomiga bogiiq. Bunda tizimni harxil (uzoq muddat, qisqa muddat va operativ rejalashtirish) vaqt oralig‘ida ishlashini tadqiq qilish kerak. Bu batafsil modelda vaqtinchalik parametrlami olgandan so‘ng, dag‘allashgan modelni tuzish mumkin, va bu topilgan parametrlar unga boshlang‘ich ma’lumotlar sifatida kiritiladi. Natijada biz bir-biriga ta’sir qiluvchi elementlar, jarayonlar va ulaming ishlash xususiyatlari ro‘yxatini o‘z iehiga olgan va bulami o‘z ishlash jarayonida hisobga oladigan konseptual modelga ega bolamiz.
Bu ro‘yxatlami axborot bilan ta’minlanganligini tekshirish kerak. Bu tizim haqida ma’lumotlar mavjud majmui asosida tanlangan paramertlami o‘matish qobiliyatini anglatadi. Ya’ni, har bir element ishlashi uchun kerak bo‘lgan ma’lumotlar bilan ta’minlangan bo‘lishiga ishonch hosil qilish zarur. Aks holda, yetishmaydigan ma’lumotni olish yo‘lini aniqlash kerak.

4. 
   lyerarxiya prinsipidan foydalanib modellar qurish
   

Oldingi paragrafda biz rft&dfellami qurishda fizik qonunlaming tadbiqini o‘rganib chiqqm edik, bu paragrafda esa model qurilgan,
J8