A. M. Qafarov, P. H. SÜLeymanov, F.İ. MƏMMƏdov

1.4. S
əthin kələ-kötürlüyünü və istilik deformasiyasını 
n
əzərə almaqla oturtmanın araboşluqlarının 
hesablanması 
 
Ən kiçik araboşluq  
 
𝑆
Дmin
= 𝑆
min 𝑐𝑚
+ 𝑆
𝑡
+ 2�𝑅
𝑧
1
+ 𝑅
𝑧
2
� = 50 + 6,6 + 13 =
= 69,6𝑚𝑘𝑚. 
 
Ən böyük ara boşluq 
 
𝑆
Дmax
= 𝑆
max 𝑐𝑚
+ 𝑆
𝑡
+ 2�𝑅
𝑧
1
+ 𝑅
𝑧
2
� = 114 + 6,6 + 13 =
= 133,6𝑚𝑘𝑚. 
 
1.
5. Ən kiçik  𝑺
Д𝐦𝐢𝐧
 v
ə ən böyük 𝑺
Д𝐦𝐚𝐱
  
araboşluqları 
üçün yağ qatının qalınlığının təyin edilməsi. 
 
ℎ
Д𝑚𝑖𝑛
′
=
𝑆
Д𝑚𝑖𝑛
2
(1 − 𝜀̃);        ℎ�
Д𝑚𝑎𝑥
=
𝑆
Д𝑚𝑎𝑥
2
(1 − 𝜀̃). 
 
ε və 𝜀̃ parametrlərini cədvəl 1.5-dən təyin edək. 
M
əsələn: 
𝐶
𝑅𝑚𝑖𝑛
= 9.4 ∙
𝑃𝜓
Д𝑚𝑖𝑛
2
𝜇𝑛 .
 
 
 
𝜓
Д𝑚𝑖𝑛
= 9,4 ∙
𝑆
Д𝑚𝑖𝑛
𝑑 =
9,4 ∙ 0,069
40
=
0,65
40 = 0,016.
 
 
𝑃 =
𝑅
𝑑𝑙 =
300
40 ∙ 45 =
300
1800 = 0,17 ≈ 1,7 ∙ 10
5
𝑃𝑎. 
 

 
 
 
 
123 
 
𝐶
𝑅
𝑚𝑖𝑛
= 9,4
𝑃ψ
Д𝑚𝑖𝑛
2
𝜇𝑛
= 9,4
1,7 ∙ 10
5
∙ 0,016
2
0,018 ∙ 600
=
4090,9
10,8 = 378,79.
 
 
𝐶
𝑅
𝑚𝑎𝑥
= 9,4
𝑃𝜑
Д𝑚𝑎𝑥
2
𝜇𝑛
= 9,4
1,7 ∙ 10
5
∙ 0,031
2
0,018 ∙ 600
=
153567
10,8 =
= 1421,92 
 
C
ədvəl 1.5-dən l/d=1,125 qiymətinə uyğun tapırıq ε>0,3. Onda 
 
𝜀
′
≈ 0,3 
 
ℎ
Д
′
=
0,0696
2
(1 − 0,3) = 0,021 = 23𝑚𝑘𝑚 
 
𝜓
Д𝑚𝑎𝑥
= 9,4
𝑆
Д𝑚𝑎𝑥
𝑑 = 9,4
0,134
40 =
1,26
40 = 0,031
 
 
𝑆
Д𝑚𝑖𝑛
 
 
d 
 
𝜓
Д𝑚𝑖𝑛
 
P 
n 
μ 
𝐶
𝑅𝑚𝑖𝑛
 
0,0696 
 
40 
0,016 
1,7·10
5
 
600 
0,018 
378,79 
 
 
𝜀
′
 
𝑆
Д𝑚𝑖𝑛
 
d 
𝜓
Д𝑚𝑖𝑛
 
 
P 
 
n 
μ 
𝐶
𝑅𝑚𝑖𝑛
 
ℎ
Д
′
 
ℎ�
Д
 
0,3 
0,1336 
 
40 
0,031  1,7·10
5
  600  0,018  1421,92  24 
23 
 
C
ədvəl 1.5-dən 𝜀
′
≈ 0,3 
 
ℎ�
Д
=
0,1336
2
(1 − 0,66) = 0,023 = 23𝑚𝑘𝑚 

 
 
 
 
124 
 
Yükl
əmə əmsalından 𝑪
𝑹
 
asılı olaraq nisbi eksentrisitetin ε qiymətləri 
 
C
ədvəl 1.5 
 
l/d 
ε-nun qiymətlərində yükləmə əmsalı 𝐶
𝑅
 
0,3 
0,4 
0,5 
0,6 
0,65 
0,7 
0,75 
0,8 
0,85 
0,9 
0,925 
0,95 
0,975 
0.4  0,0893  0,141  0,216  0,339  0,431  0,573  0,776 
1 079 
1 775 
3 195 
5 055 
8 393 
21,00 
0.5 
0,133 
0,209  0,317  0,493  0,622  0,819  1 098 
1 572 
2 428 
4 261 
6 615 
10 706 
25,62 
0.6 
0,182 
0,283  0,427  0,555  0,819  1 070  1 418 
2 001 
3 036 
5 214 
7 956 
12,64 
29,17 
0.7 
0,234 
0,361  0,538  0,816  1,014  1 312  1 720 
2 399 
3 580 
6 029 
9 072 
14,14 
31,88 
0.8 
0,287 
0,439  0,647  0,972  1 199  1 538  1 965 
2 754 
4 053 
6721 
9992 
15,37 
33,99 
0.9 
0,339 
0,515  0,754  1 118  1 371  1 745  2 248 
3 067 
4 459 
7294 
10753 
16,37 
35,66 
1.0 
0,391 
0,589  0,853  1 253  1 528  1 929  2 469 
3 372 
4 808 
7772 
11,38 
17,18 
37,00 
1.1 
0,440 
0,658  0,947  1 377  1 669  2 097  2 664 
3 580 
5 106 
8186 
11,91 
17,86 
38,12 
1.2 
0,487 
0,723  1 033  1 489  1 796  2 247  2 838 
3 787 
5 364 
8533 
12,35 
18,43 
39,04 
1.3 
0,529 
0,784  1 111  1 590  1 912  2 379  2 990 
3 958 
5 586 
8813 
12,73 
18,91 
39,81 
1.5 
0,610 
0,891  1 248  1 763  2 099  2 600  3 242 
4 266 
5 947 
9304 
13,34 
19,68 
41,07 

 
 
 
 
125 
 
1.
6. Yağ qatının davamlılığının yoxlanması 
 
ℎ
Д
′
= ℎ
𝑚𝑖𝑛
≥ 𝐾�𝑅
𝑧
1
+ 𝑅
𝑧
2
+ ∆
Д
� ≥ 2(4 + 2,5 + 2) = 2 ∙ 8,5
= 17𝑚𝑘𝑚 
 
∆
ə𝑦
= 0; 
 
ℎ
Д𝑚𝑖𝑛
 - 
yağlamanı təmin edən yağ təbəqəsinin qalınlığı; 
∆
ə𝑦
 - 
valın iş zamanı əyilməsinin təsirini nəzərə alan düzəlişdir. 
Ehtiyat etibarlılıq əmsalını 𝐾 ≥ 2 qəbul edirik. 
∆
Д
= 2𝑚𝑘𝑚 qəbul etmək olar. 
Hesabat üçün 
∆
ə𝑦
= 0;   ∆
Д
= 2𝑚𝑘𝑚 qəbul etmək olar. 
S
əthlərin forma və  yerləşmə  müşaidələrini  ГОСТ  24643 
standartından və yaxud cədvəl 1.6 və 1.7-dən seçə bilərik. 
Yağ qatının dayanıqlılığını hesablayaq: 
 
𝐾
𝑦.𝑞
=
ℎ
Д
′
𝑅
𝑧
1
+ 𝑅
𝑧
2
+ ∆
Д
=
24
4 + 2,5 + 2 =
24
8,9 = 2,82 > 2.
 
 
Bel
əliklə, hesabat göstərir ki, Ф40H7/e8  oturtması  ən kiçik 
araboşluğuna  nəzərən  düzgün  seçilmişdir.  Belə  ki,  𝑆
min 𝑐𝑚
=
0,050𝑚𝑚  olduqda  yağlı  sürtünmə  və  davamlılıq  ehtiyatı  təmin 
olunur. Dem
əli,  𝑆
𝑚𝑖𝑛 𝑐𝑚
  qiym
ətini  minimum  funksional  araboşluğu 
𝑆
𝑚𝑖𝑛𝐹
  kimi q
əbul etmək olar. Sonra ən böyük funksional 
araboşluğunu 𝑆
𝑚𝑖𝑛𝐹
 t
əyin edirik.  
M
əsələn:  

 
 
 
 
126 
 
𝑆
𝑚𝑎𝑥
𝐹
= 5,5 ∙ 10
−3
∙
𝜇𝑛𝑑
2
𝑝ℎ
𝑚𝑖𝑛
=
5,5 ∙ 10
−3
∙ 0,018 ∙ 600 ∙ (40)
2
1,7 ∙ 10
5
∙ 0,023
= 
=
950,18
3909,91 = 0,243𝑚𝑚 = 243𝑚𝑘𝑚
 
 
ℎ
𝑚𝑖𝑛
 
𝜇 
 
n 
d 
P 
ℎ
𝑚𝑖𝑛 
𝑆
𝑚𝑎𝑥
𝐹
 
P 
0,023 
0,018 
 
600 
40 
1,66∙10
6
 
1,7∙10
-6 
243 
1,66∙10
5
 
 
Yağ qatının davamlılığını təkrar yoxlayırıq 
 
𝐾
𝑦.𝑞
=
ℎ�
Д
𝑅
𝑧
1
+ 𝑅
𝑧
2
+ 𝛥
Д
=
23
4 + 2,5 + 2 = 2,7 > 2
 
 
Bel
əliklə,  𝑆
𝑚𝑎𝑥
𝐹
= 243𝑚𝑘𝑚  qiymətində yağlı sürtünmə təmin 
olunur. 
 
1.7. Yeyilm
ə üçün ehtiyatı təyin edirik 
 
𝑆
𝑢
= 0,5[(𝑆
𝑚𝑎𝑥𝐹
− 𝑆
𝑚𝑖𝑛𝑐𝑚
) − (𝑇𝐷 + 𝑇𝑑)] = 
= 0,5[(243 − 50) − (25 + 39)] = 0,5(193 − 64) = 64,5𝑚𝑘𝑚 
 
TD 
 
Td 
S
u
 
𝑆
𝑚𝑎𝑥
𝐹
 
𝑆
𝑚𝑖𝑛𝑐𝑚
 
25 
 
39 
64,5 
243 
50 
 
 
𝐾
𝑇
 
 
𝑆
𝑚𝑎𝑥
𝐹
 
𝑆
𝑚𝑖𝑛𝑐𝑚
 
TD 
Td 
3,01 
 
243 
50 
25 
39 

 
 
 
 
127 
 
Birl
əşən hissələrin yeyilmə  sürətini bilərək, birləşmənin 
etibarlı iş müddətini təyin etmək olar. 
 
1.8. 
Oturtmanın dəqiqlik əmsalı 
 
𝐾
𝑇
=
𝑆
𝑚𝑎𝑥𝐹−
𝑆
𝑚𝑖𝑛𝑐𝑚
𝑇𝐷 + 𝑇𝑑
=
243 − 50
25 + 39 =
193
64 = 3,01
 
 
Silindrik s
əthlərin forma müsaidələri 𝜟𝒇, 𝒎𝒌𝒎 
C
ədvəl1.6 
Ölçül
ərin 
intervalı,mm 
Ölçünün müsaid
əsinin kvaliteti 
6 
7 
8 
9 
10-dan 18-d
ək 
 
1,2-d
ən 3-dək  2-dən 5-dək 
3-d
ən 8-dək  5-dən 12-dək 
18-d
ən 30-dək 
 
1,6-dan 4-d
ək  2,5-dən 6-dək  4-dən 10-dək  6-dan 16-dək 
30-dan 050-d
ək 
 
2-d
ən 5-dək 
3-d
ən 8-dək  5-dən 12-dək  8-dən 20-dək 
50-d
ən 120-dək 
 
2,5-d
ən 6-dək  4-dən 10-dək  6-dan 16-dək  10-dan 25-dək 
120-d
ən 250-dək 
 
3-d
ən 8-dək  5-dən 12-dək  8-dən 20-dək  12-dən 30-dək 
 
Düzx
ətliliyin və paralelliyin müsaidələri 
C
ədvəl 1.7 
Ölçül
ərin 
intervalı,mm 
Ölçünün müsaid
əsinin kvaliteti 
6 
7 
8 
9 
10-dan 18-d
ək 
 
2,5-d
ən 6-dək  4-dən 10-dək  6-dan 16-dək  10-dan25-dək 
18-d
ən 30-dək 
 
3-d
ən 8-dək  5-dən 12-dək  8-dən 20-dək   12-dən 30-dək 
30-dan 50-d
ək 
 
4-d
ən 10-dək  6-dan 16-dək  10-dan 25-dək  16-dan 40-dək 
50-d
ən 120-dək 
 
5-d
ən 12-dək  8-dən 20-dək  12-dən 30-dək  20-dən 50-dək 
120-d
ən 250-dək 
 
6-dan 16-d
ək  10-dan 25-dək  16-dan 40-dək  25-dən 60-dək 

 
 
 
 
128 
 
D=40 mm
S
u
=64.5 
S
u
=64.5 
S   =82 
m
-8
9
+
2
5
0
0
-5
0
S        
0
=5  
min cт
S        
0
=5  
min cт
S
 inF
m
S
 axF
m
=243
e
8
H
7
 
Şəkil 1.1. Oturtmanın sxemi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
129 
 
2. G
ƏRİLMƏLİ OTURTMALARIN HESABLANMASI VƏ 
SEÇ
İLMƏSİ 
 
Tapşırıq (nümunə): 
Dişli  çarxın  tacının  və  topunun  dişli  çarxlar  blokundakı 
birl
əşməsində 𝑀
𝑏𝑟
=256Nm burucu momenti ötürm
ək üçün gərilməni 
hesablamalı və oturtmanı seçməli. Birləşmədə iştirak edən hissələrin 
ölçül
əri: 𝐷 = 110𝑚𝑚, 𝑑1 = 90𝑚𝑚; 𝑑2 = 130𝑚𝑚; 𝑙 = 90𝑚𝑚.  
Tacın  materialları  polad  45-dir.  Presləmə  mexaniki üsulla yerinə 
yetrilir. 
 
2.
1. İstismar zamanı görüşmə səthində yaranan xüsusi 
t
əzyiqi aşağıdakı düsturlarla hesablanması: 
 
a)  oxboyu qüvv
ə təsir edən halda  
 
𝑃
𝑙
=
𝑃𝑛
𝜋𝐷𝑙𝑓
 
 
b) burucu moment t
əsir edən halda 
 
𝑃
𝑙
=
2𝑀
𝑏𝑟
𝑛
𝜋𝐷
2
𝑙𝑓
 
 
c) oxboyu qüvv
ə və burucu moment birgə təsir edən halda  
𝑃
𝑙
=
П ∙ �(2 𝑀
𝑘𝑟
𝐷)
⁄
2
+ 𝑃
2
𝜋𝐷𝑙𝑓
 
 
Burada:
 𝑃 −oxboyu qüvvə, 𝑁; 
𝑀
𝑏𝑟
 − burucu moment, 𝑁𝑚; 

 
 
 
 
130 
 
G
ərilməli birləşmələrdə sürtünmə əmsalının qiymətləri 
 
C
ədvəl 2.1. 
 
Yığılma üsulu 
Hiss
ələrin materialları 
Presl
əmə zamanı sürüşmədəki 
sürtünm
ə əmsalı 
Mexaniki 
yığılma 
 
 
Val 
Oymaq 
Oxboyu 
Dair
əvi 
Polad Cm 30...50 
Polad Cm 30...50 
0,2 
0,08 
Çuqun C 428-48 
0,17 
0,09 
Maqnezium-alüminium x
əlitəsi 
0,9 
0,03 
Bürünc 
0,1 
0,04 
Tunc 
0,07 
- 
Qızdırmaqla, 
yaxud 
soyutmaqla 
yığılma 
 
Polad  
Cm 30...50 
Qızdırmaqla 
0,4 
0,35 
Soyutmaqla 
0,4 
0,16 
Çuqun C 428-48 
0,18 
0.13 
Maqnezium-alüminium x
əlitəsi 
0,15 
0,1 
Br
. ОЦС 6-6-3 
Bürünc 
0,25 
0,17 
Br. АЖ-9-4 
Çuqun 
С 415-32 
0,06 
 
Br.АЖН-11-6-6 
Polad Cm45 
0,07 
 
 

 
 
 
 
131 
 
𝐷, 𝑙 − uyğun olaraq birləşmənin nominal diametri və uzunluğu, 
 𝑚𝑚; 
П −  birləşmənin möhkəmliyini həddindən  artıq  yükləmə  və 
titr
əmədən qorumaq üçün ehtiyat əmsalı, П = 1,5 − 2; 
𝑓 -sürtünmü əmsalı. Bu əmsalın qiyməti cədvəl 2.1-dən təyin olunur. 
Sürtünm
ə əmsalını f=0,08, ehtiyat əmsalını n=1,5 qəbul edirik. 
 
    𝑃
𝑎
=
2𝑀
𝑏𝑟
П
𝜋𝐷
2
𝑙𝑓 =
2 ∙ 256 ∙ 1,5
3,14 ∙ 0,11
2
∙ 0,09 ∙ 0,08 =
 
=
768
273,5 ∙ 10
−6
= 2,8 ∙ 10
6
𝑃𝑎 
 
𝑃𝑒
 
𝑀
𝑏𝑟
 
𝑛 
𝜋 
𝐷 
𝑙 
𝑓 
2,8 ∙ 106
6 
256 
1,5 
3,14 
0,11 
0,09 
0,08 
 
2.2. Xüsusi t
əzyiqin yaratdığı deformasiyanın 
xarakterinin t
əyin edilməsi. 
 
B
əzi materialların mexaniki xassələri 
                                                                                         C
ədvəl 2.2 
Materialların 
markası 
𝜎
𝑡,
Pa 
Materialların markası. 
𝜎
𝑡,
Pa 
Polad Cm 20 
2,5∙10
8 
Çuqun C
Ч 18-36 
1,8∙10
8
 
Polad Cm 30 
3,0∙10
8
 
Çuqun C
Ч 28-48 
2,8∙10
8
 
Polad Cm 35 
3,2∙10
8
 
Çuqun C
Ч 36-56 
3,6∙10
8
 
Polad Cm 40 
3,4∙10
8
 
Tunc B
р.АЖН 11-6-6 
3,9∙10
8
 
Polad Cm 45 
3,6∙10
8
 
Tunc B
р.ОЦС 5-5-5-5 
2,0∙10
8
 
Polad Cm 50 
3,8∙10
8
 
Tunc B
р.ОФ-10-1 
2,6∙10
8
 
Polad Cm 40x 
8,0∙10
8
 
Bürünc LM 
ЦОС 58-2-2-2  3,4∙10
8
 
Polad Cm 60 
4,2∙10
8
 
Bürünc  
ЛАЖ-60-1-1-A 
3,8∙10
8
 
𝜎
𝑡1
v
ə  𝜎
𝑡2
 
uyğun olaraq yuvanın və valın materiallarının axma 
h
ədləridir. 

 
 
 
 
132 
 
C
ədvəl 2.2-dən polad 40X üçün seçirik. 
𝜎
𝑡
= 8,0 ∙ 10
8
𝑃𝑎, polad 45 üçün 𝜎
𝑡
=3,6
∙10
8
 Pa.  
Oymaq üçün 
𝑃
𝑒
𝜎
𝑡
=
2,8 ∙ 10
6
8,0 ∙ 10
8
= 0,0035. 
Val üçün 
 
𝑃
𝑒
𝜎
𝑡
=
2,8 ∙ 10
6
3,6 ∙ 10
6
= 0,0077. 
 
 
𝑃
𝑒
𝛿
𝑡
  
qiym
ətlərinə görə 𝐷 𝑑
2
⁄
= 110 130 ≈ 0,85 
⁄
v
ə 
𝑑
1
𝐷 = 90 100 ≈ 0,8
⁄
⁄
 
şərtləri daxilində oymağın və valın 
deformasiyaları elastiklik zonası daxilindədir (zona 1). 
 
2.3. Polad hiss
ələr üçün, elastiki və plastik 
deformasiyaların qiymətlərinin məqsədəuyğun 
olduğunu nəzərə alaraq buraxıla bilən xüsusi təzyiqin 
qiym
ətini təyin edilməsi. 
 
 Bunun 
üçün şəkil 1 qrafikindəki “b” əyrisindən istifadə edirik. 
Bel
ə ki, D/d qiymətləri 𝑃
𝑏𝑟 
, 𝜎
𝑡
= 0.149 qiymətinə uyğundur.   
Onda oymaq üçün 
 
𝑃
𝑏𝑟
= 0,149 ∙ 8.0 ∙ 10
8
= 1,19 ∙ 10
8
𝑃𝑎. 
 
𝑑
1
𝐷
= 0,8
 
qiym
ətində  
𝑃
𝑏𝑟
𝜎
𝑡
= 0.1888. 
 
Val üçün 
𝑃
𝑏𝑟
= 0,1888 ∙ 3,6 ∙ 10
8
= 0,68 ∙ 10
8
𝑃𝑎. 

 
 
 
 
133 
 
 
𝑃
𝑏𝑟
 
𝜎
𝑡
 
0,68∙10
8 
3,6∙10
8 
 
2.4. C
ədvəl 2.3-dən x düzəliş əmsalını təyin edirik 
 
x 
əmsalının qiymətləri 
C
ədvəl 2.3 
𝑙
𝑑
1
 
d
1
/D nisb
ətinin müxtəlif qiymətlərində X-nin qiymətləri 
 
0 
0,2 
0,5…0,7 
0,8 
0,9 
0,2 
0,6 
0,55 
0,50 
0,5 
0,6 
0,3 
0,72 
0,7 
0,62 
0,65 
0,75 
0,4 
0,73 
0,76 
0,7 
0,75 
0,82 
0,5 
0,85 
0,82 
0,77 
0,8 
0,9 
0,6 
0,88 
0,86 
0,82 
0,85 
0,92 
0,7 
0,92 
0,9 
0,88 
0,9 
0,96 
1 
0,95 
0,93 
0,91 
0,92 
0,96 
 
𝑙
𝐷
=
90
110
= 0,8     
𝑑
1
𝐷
=
90
110
= 0,8
 qiym
ətlərində 
x=
0,9. 
 
2.5. T
əzyiqin ən böyük buraxıla bilən qiymətini 
hesablanması 
 
P
br
=0,68·10
8
·0,9=61,2·10
6
 Pa. 
Əgər 
 
𝐶 =
1 + (𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
1 − (𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
 
 
q
əbul etsək, gərilmənin ən kiçik və ən böyük qiymətlərini aşağıdakı 
düsturla hesablaya bil
ərik. 

 
 
 
 
134 
 
𝑁
𝑚𝑖𝑛
= 𝑃
𝑒
𝐷(
𝐶
1
𝐸
1
+
𝐶
2
𝐸
2
);       
𝑁
𝑚𝑎𝑥
= 𝑃
𝑏𝑟
𝐷(
𝐶
1
𝐸
1
+
𝐶
2
𝐸
2
) 
 
burada    P
e
-
istismar  zamanı  görüşmə  səthlərində  yaranan xüsusi 
t
əzyiq, Pa; 
 P
br 
- 
görüşmə səthlərində ən böyük buraxıla bilən xüsusi 
t
əzyiq, Pa; 
 D-birl
əşmənin nominal diametri, m; 
 E
1
, E
2
 – 
görüşən hissələrin materiallarının elastik modulları:  
polad üçün E=2,1·10
11
Pa; 
 çuqun  üçün E=1,2·10
11
Pa; tunc v
ə  burunc üçün isə 
E=1,1·10
11
Pa-
dır. 
 C
1, 
C
2 
- 
əmsallardır, aşağıdakı kimi təyin olunur: 
 
𝐶
1
=
1+(𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
1−(𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
+ 𝜇
1
;        𝐶
1
= 𝐶 + 𝜇
1
. 
 
 
𝐶
2
=
1 + (𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
1 − (𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
− 𝜇
2
;          𝐶
2
= 𝐶 − 𝜇
1
 
 
D, 
𝑑
1
,
 𝑑
2
 - birləşmədə iştirak edən hissələrin diametrləri; 
𝜇
1
, 𝜇
2
 - 
uyğun olaraq valın və oymağın materialının Puasson 
əmsalları;  
Polad üçün 
𝜇 = 0,3; çuqun üçün 𝜇 ≈ 0,25; bürünc və tunc 
üçün 
𝜇 ≈ 0,35 -dir. 
 
 
 

 
 
 
 
135 
 
C 
əmsalının qiymətləri      
C
ədvəl 2.4 
 
Əmsal 
Nisb
ət 𝐷 𝑑
2
⁄  (d
1
/D) 
𝑑
1
= 0 
0,2  0,25  0,3  0,35  0,45  0,5  0,55  0,6  0,65  0,7  0,75  0,85 
C
2
=
1+(𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
1−(𝐷 𝑑
2
⁄ )
2
 
1 
1,08  1,13  1,2  1,28  1,51  1,67  1,87  2,13  2,46  2,92  3,57  6,21 
 
C
ədvəl 2.4-dən istifadə edərək yaza bilərik. 
 
𝐷 𝑑
2
⁄ =0,85; C=6,21.  𝑑
1
𝐷 =
⁄
0,8;   C=4,56.  
 
Birl
əşən hissələrin hər ikisi polad materialdan olduğuna görə  
 
𝐸
1
= 𝐸
2
= 2,1 ∙ 10
11
𝑃𝑎 və 𝜇
1
=
𝜇
2
=0,3  
 
Alınan qiymətləri yerinə qoyaraq alırıq     
 
𝐶
1
= 𝐶 + 𝜇
1
=6,21+0,3=6,51; 
 
𝐶
2
= 𝐶 − 𝜇
2
 =4,56-0,3=4,26. 
 
G
ərilmənin min və max qiymətlərini hesablayaq 
 
𝑁
𝑚𝑖𝑛
= 𝑃
𝑒
�
𝐶
1
𝐸
1
+
𝐶
2
𝐸
2
� =  2,8 ∙ 106 ∙ 0,11 ∙
6,51 + 4,26
2,1 ∙ 10
11
= 
 
= 2,8 ∙ 106 ∙ 0,11 ∙ 5,13 ∙ 10 − 11m = 1,58 ∙ 10 − 5m =
=  15,8mkm; 
 
𝑁
𝑚𝑎𝑥
= 𝑃
𝑏𝑟
𝐷 �
𝐶
1
𝐸
1
+
𝐶
2
𝐸
2
� = 61,2 ∙ 106 ∙ 0,11 ∙ 5,13 ∙ 10 − 11 =
= 34,5 ∙ 10
−5
= 34,5mkm. 
 

 
 
 
 
136 
 
𝑁
𝑚𝑖𝑛
 
𝑁
𝑚𝑎𝑥
 
C 
𝐶
1
 
𝐶
2
 
C 
𝐸
1=
𝐸
2
 
𝑃
𝑒
 
𝑃
𝑏𝑟
 
15,8 
34,5 
4,56  6,51 
4,26  6,21 
2,1∙10
11 
2,8∙10
6 
61,2∙10
6
 
 
2.
6. Detalların hər ikisinin materialı eyni olduqda 
s
əthlərin kələ-kötürlüyünün əzilməsinə olan düzəlişin 
hesablanması 
  
Düz
əlişi aşağıdakı düsturla hesablayırıq: 
 
𝛥 = 2𝐾�𝑅
𝑧1
+ 𝑅
𝑧2
�. 
 
Burada, 
𝐾
1
, 𝐾
2,
𝐾
3
 - yuvanın və valın işçi səthlərinin əzilməsini 
n
əzərə alan əmsallar (cədvəl 2.5); 𝑅
𝑧1
, 𝑅
𝑧2
  uyğun olaraq oymağın və 
valın  səthlərinin kələ-kötürlükləridir.  Bunun üçün cədvəl 2.5-dən 
yağlama ilə mexaniki yığım üçün K=0,35 qiymətini müəyyən edirik.